Да пытання пра царкоўнаславянізмы ў беларускіх дыялектах

Abstract

Артыкул прысвечаны агляду тэарэтычных прынцыпаў пошуку і далейшага аналізу і інтэрпрэтацыі шляхоў і часу запазычання царкоўнаславянізмаў у беларускую народную гаворку па дадзеных беларускіх дыялектных слоўнікаў ХІХ і ХХ стагоддзяў, а таксама некаторых этнаграфічных прац. У артыкуле даецца кароткі агляд ступені вывучанасці дадзенага пытання ў сучаснай славістыцы наогул і ў беларусістыцы у прыватнасці; прапануюцца спосабы вылучэння своеасаблівых маркёраў “даўнасці” запазычанняў. У якасці практычнага матэрыялу прыводзяцца найбольш яскравыя прыклады царкоўнаславянізмаў, якія ўжываюцца ў беларускіх дыялектах, што суправаджаюцца каментарамі адносна магчымых шляхоў іх запазычання ў народную гаворку. Аўтар артыкула ставіць пад сумнеў стэрэатып адносна таго, што беларуская нацыянальная мова ў яе літаратурнай і народнай форме найменш з усіх славянскіх моў трапіла пад уплыў Кірыла-мяфодзіеўскай літаратурнай традыцыі і, адпаведна, практычна не ўтрымлівае моўных слядоў такога ўплыву. Dėl bažnytinės slavų kalbos elementų baltarusių kalbos tarmėseStraipsnyje aptariami bažnytinių slavizmų baltarusių liaudies kalboje atskleidimo ir tolesnės analizės bei interpretavimo teoriniai principai. Remiamasi XIX ir XX a. baltarusiškų tarmių žodynais bei kai kuriais etnografiniais darbais. Straipsnyje glaustai apžvelgiamas minėtų problemų tyrimų šiuolaikinėje slavistikoje ir konkrečiai baltarusistikoje laukas; siūlomi skolinių “senoviškumo” žymenų skyrimo būdai. Pateikiama ypač ryškių baltarusių tarmėse vartojamų bažnytinių slavizmų pavyzdžių, kuriuos papildo komentarai dėl galimų šių skolinių atsiradimo liaudies kalboje būdų. Autorei kelia abejonių paplitęs stereotipas, kad baltarusių kalbai, tarp kitko, jos liaudiškai formai, mažiau nei kitoms slavų kalboms turėjo įtakos senosios bažnytinės kalbos tradicijos, kad joje beveik nelikę tokios įtakos kalbinių pėdsakų.Reikšminiai žodžiai: Kirilo ir Metodijaus palikimas, bažnytinės slavų kalbos leksika, baltarusių kalbos tarmės, pleofonijos nebuvimas baltarusių šnektose