İnsanın Varoluş Gayesi Ve Sorumluluğu Konusunda Bir İnceleme: İbn Hayr’ın Mesnevisi

Abstract

15. yüzyıl edebi eserleri içerisinde alanın henüz tanışma fırsatı bulduğu İbni Hayr ve mesnevisi bu çalışmada tanıtılacaktır. Klasik Türk edebiyatı geleneği içerisinde İslam dini ile ilgili alanda verilen eserler çok fazladır. Çünkü bu yüzyıl toplumun İslamiyet ile tanışıp kabul etmesinin yoğun olduğu bir dönemdir. Bu yüzyıl insanlarının ihtiyaçları göz önüne alındığında bu tarz eserlerin yazılmasının sebebi daha iyi anlaşılmaktadır. Bu eserlerde insanların kabul ettiği dinin öğretilerini, farzlarını, inançları nasıl uygulayacağı sorularına cevap bulunmaktadır. Daha önce bu din üzerinde yaşamış ve öne çıkmış şahsiyetlerin hayatları, yaşayış şekilleri, olaylara tepkileri merak konusu olmuştur. Bu eserlerde insanlar bu sorularının cevaplarını bulduğu için her zaman daha çok ilgi uyandırmıştır. Ahlak öğretileri ve nasihatlerin yanında insanın varoluşundan başlayarak bu eserlerin yazılması çok sık görülen bir durum değildir. Üzerinde daha önce çalışma yapılmayan İbni Hayr eserlerini bu doğrultuda oluşturmuş bir sanatçıdır. Mecmua niteliğindeki bir yazmanın içinde hepsi de İbni Hayr’a ait olan beş mesnevi bulunmaktadır. Bu yazma üzerinde şimdiye kadar herhangi bir çalışma yapılmamıştır ve kaynaklarda şairin hayatına dair bir bilgiye de rastlanmamıştır. Bu beş mesnevi birbirinin devamı niteliğinde olduğu düşünülen bu eserler başlıkları ve konuları itibarıyla birbirinden bağımsız mesneviler olarak değerlendirilebilir. Bu beş mesnevinin içinden en sonda bulunan mesnevi bir başlık verilmeden kaydedilmiştir. Eserin müellifi mahlas olarak beşinci eserinde İbni Hayr’ı kullanmıştır. Mesnevinin, kullanılan dil özellikleri dolayısıyla eski Anadolu Türkçesi vasıflarını taşıdığı ve bu yüzden de 15. yüzyılın son dönemi ile 16. yüzyılın başında istinsah edildiği düşünülmektedir. Hayroğlu, Hayrun oğlu, İbni Hayr gibi mahlasları da diğer mesnevilerinde kullandığı görülmektedir. Bu çalışmada mesnevinin tanıtımı, dil ve anlatım özellikleri, nüsha özellikleri, beyit sayısı, muhtevası gibi konulara değinilecektir. Yazmanın en son kısmında bulunan beşinci mesnevinin konusu insanın yaratılış gayesi, dünyadaki görevleri ve sonsuz hayatı için yapması gereken hazırlıkların neler olduğuna dairdir. Toplamda 2074 beyitten oluşan ve şimdiye kadar tetkik edilmeyen beşinci mesnevinin bu çalışmada tanıtılması amaçlanmıştır. Mesnevide yer alan insanın yaratılışı konusuyla ilgili müellifin görüş ve düşüncelerinden bir inceleme yapılmıştır. Bu anlamda mevcut mesnevinin tanıtımının yapılması ve içinden bir mesnevinin incelenmesi, gerek konunun incelenmesi ve gerekse mesnevinin tanıtılması açısından literatüre katkı sağlayacaktır. Aruz vezni ile yazdığı eserinde ahlak öğretilerinin yanı sıra İslam dini için insanların yapması gereken işleri anlatmıştır. Bu işlerin yapıldığında alacağı mükâfatlar ya da yapmadığı zaman göreceği cezalar üzerinde durmuştur. Müslüman bir bireyin üzerine düşen vazifelerini anlatmıştır. Özellikle namaz bahsi konusunu detaylı olarak yazmıştır. Bu da toplumda İslam inancını artırmaya yönelik çalışmalardır. Şairin eserinde kullandığı Arapça Farsça kelimeler şairin bu konudaki bilgisini de göstermektedir. Şair ayet ve hadisleri eserinde kullanarak anlatmak istediği konunun daha da somutlaşmasını ve nitelik kazanmasını sağlamıştır. Örnek vermek istediği konu ile alakalı olarak İslam büyüklerinin hayatlarından örnekler vermiş, kıssalar anlatmıştır. İnsanın asıl gayesinin, dünyaya geliş amacının Allah’ı tanımak ve kulluk etmek olduğunu eser boyunca yazmıştır. Bu amaç için yaşayan insanların doğru kul olduğu bilincini aşılamıştır. Bu bilinç ile yaşayan bir insanın yaratılmışların en üstünü olma vasfını taşıyacağı da bilinmektedir. İnsanı diğer yaratılan varlıklardan ayıran da bu özelliğidir. Kişinin bu sorumluluğu bilip her anının farkında olması kendi hayatına olumlu etkiler sağlayacağı gibi içinde yaşadığı toplumu da huzura yöneltecektir. Böylelikle insanların her iki dünyada mutluluk içinde yaşayacağı bir hayatı olacaktır.