Tanzimat Romanının Karakteristiği ve Kültürel Bocalamanın İki Aktörü: Felâtun Bey ve Bihruz Bey

Abstract

Tanzimat Donemi, Osmanli Devletinin yuzunu Bati’ya dondugu, dolayisiyla yuz yillardir “oteki” olarak tanimladigi bir dunyaya oykunmeye basladigi donemin adidir. Bu oykunmenin dogru anlasilmasi, Batililasmanin epistemolojik ve ideolojik temellerinin de dogru anlasilmasina baglidir. Bu baglamda, Batililasmayi konu edinen donem romanlarinin da ayni kriterler goz onunde bulundurularak degerlendirilmesi, genelde Turk edebiyatinin Batililasma seruveninin, ozelde de Turk romaninin dogus macerasinin dogru anlasilmasina katki saglayacaktir. Ahmet Mithat Efendi’nin Felâtun Bey ile Râkim Efendi romaninin kahramanlarindan Felâtun Bey ve Recaizade Mahmut Ekrem’in Araba Sevdasi romaninin kahramani Bihruz Bey, donemin psikolojik, ideolojik ve epistemolojik durumunu yansitan iki kahramandir. Her iki kahraman da oteden beri yanlis Batililasmanin temsilcisi olarak ele alinir. Ancak iki kahraman da ayni zamanda yanlis Doguludurlar. Felâtun Bey ve Bihruz Bey’in en karakteristik ozelligi bu iki kultur ve medeniyet dairesinden birine ait olamamalaridir. Bu gercegin arka planinda aslinda Tanzimat donemi aydinlarinin yasadigi dualite/ikilem yatmaktadir. Osmanli kultur ve medeniyet dunyasina dogmak, otesi bu kultur ve medeniyet dunyasinin icinde buyumek ama sonunda kendisinin karsiti olan bir dunyanin degerlerini benimsemek zorunda kalmak ya da bunu tercih etmek gibi bir durum vardir. Yaptigimiz bu calismada, soz konusu iki kahramanin yasadigi kulturel bocalama/dualite donemin epistemolojik ve psikolojik sartlari goz onunde bulundurularak irdelenecektir.