BİR OSMANLI KENTİ ÜSKÜP’ÜN TANZİMAT’TAN XX. YÜZYILA FİZİKSEL DEĞİŞİM SÜRECİ

Abstract

XIV. yuzyilda Osmanlilar tarafindan fethedilen Uskup, Balkanlardaki stratejik konumu sayesinde Osmanli Imparatorlugu icin onemini her zaman surdurmustur. Uskup, Osmanli oncesinde kale icerisinde kucuk bir kent gorunumunde iken Osmanlilar ile birlikte kale disinda Dogu-Bati dogrultusunda insa edilen yapi kompleksleri (imaretler) ve bu yapi komplekslerinin etrafinda gelisen konut birimleri (mahalleler) ile buyuk bir gelisme gostermistir. XV. ve XVI. yuzyillarda yogun bir imar faaliyetine sahne olan Uskup, XVII. ve XVIII. yuzyillarda mimari gelisim baglaminda duragan bir donem gecirmistir. XIX. yuzyil Osmanli Imparatorlugu’nda Tanzimat Fermani’nin kabulune ve Batililasma hareketlerine bagli olarak radikal degisimlerin yasandigi bir surec olarak karsimiza cikmaktadir. XIX. yuzyilda Osmanli Imparatorlugu’nda yasanan bu degisim onemli bir Osmanli vilayeti olan Uskup’te (II. Abdulhamid’in Uskup’e verdigi oneme de bagli olarak) kent mekânina ve yapilara yansimistir. Bu calismada amac Tanzimat sonrasinda kent yonetim orgutlerinin kurulmaya basladigi Osmanli kentlerinden biri olan Uskup’te XIX. yuzyil ortalarindan XX. yuzyil baslarina kadar gerceklesen fiziksel degisimleri; Osmanli Imparatorlugu’nun son donem siyasal, sosyal ve ekonomik gelismeleri isiginda incelemektir. Soz konusu hedef dogrultusunda calismanin ilk kisminda XIX. yuzyilda Tanzimat sonrasinda Osmanli Imparatorlugu’nun icerisinde bulundugu degisim ve Batililasma ortami aktarilacaktir. Uskup’un XIX. yuzyilda gecirdigi fiziksel degisimin daha net bir sekilde okunabilmesi icin degisim oncesi Uskup’un genel durumu harita uzerinde verilmis; sonrasinda ise siyasal, sosyal ve ekonomik nedenlere bagli olarak gerceklesen mekânsal degisimler ortaya konulmustur. Calismada erken Osmanli doneminde olusturulmus ve Tanzimat donemine kadar kucuk degisikliklerle ulasmis kent yapisina kisaca deginilmis; ancak Tanzimat reformlari ile ortaya cikan mimari urunlere odaklanilmistir. Sonuc bolumunde ise Tanzimat sonrasi gerceklesen mekânsal degisimler 1914 yili Uskup haritasi uzerinde gosterilmis ve yorumlanmistir.