Ikonografia jako element warsztatu badawczego w archeologii antycznej. Studia nad mozaiką rzymską z Leptis Magna w kontekście procesu romanizacji miast Afryki Północnej

Abstract

Analiza źródeł ikonograficznych stanowi nieodłączny element w studiach nad przeszłością człowieka. Jednak włączenie materialnych pozostałości kultury wizualnej w proces rekonstrukcji dziejów przywołuje stary spór kompetencyjny między badaczami, którzy skłonni są raczej pozostawić tę domenę wyłącznie historykom sztuki. Nie ulega wątpliwości, że na gruncie tej właśnie dyscypliny wykształcono podstawowe metody badawcze: ikonograficzną (opisową) i ikonologiczną (interpretacyjną), które stanowią podstawę rozważań nad treścią przedstawień. W opracowaniu skoncentrowano się na specyfice tych źródeł w archeologii. W tym celu zostały przywołane najnowsze studia z zakresu antycznej ikonografii prowadzone w ośrodku toruńskim; dotyczą one między innymi monet, ceramiki figurowej, posadzek mozaikowych. Te ostatnie stanowią szczególną kategorię źródeł starożytnej ikonografii, wykorzystywanych do rekonstrukcji procesów historycznych. W dobie Imperium Romanum technikę ich wykonywania opanowano do perfekcji i rozpowszechniono w kręgu elit, z tego powodu uważane są za jeden z symboli rzymskiej cywilizacji. Idea ta była wspólna dla kultury basenu Morza Śródziemnego – obecna w starożytnej Grecji, punickiej Kartaginie i królestwach hellenistycznych. Region Północnej Afryki w dobie cesarstwa rzymskiego jawi się na tym tle niezwykle interesująco. W żadnej innej prowincji zdobnictwo posadzkowe nie występowało na tak szeroką skalę. Należy też wskazać na różnorodność stosowanych na przestrzeni trzech pierwszych wieków naszej ery motywów, co jest wynikiem ścierania się warsztatów je produkujących, ale także odzwierciedleniem zróżnicowania lokalnych elit. Wyróżnić tu można warsztaty tradycji hellenistycznej (często nazywane warsztatami aleksandryjskimi) oraz działalnością pracowni lokalnych (tzw. prowincjonalno-rzymskich).