Paul Gulden (1588–1658): royal servitor, creator of the first Polish-language professional dictionary, and promoter of the Torun theriac

Abstract

W 1633 Władysław IV podpisał ważną uchwałę sejmu koronacyjnego. Aktualizowała ona ustawę Titulo Aromata z 1523 r. Ustalała ona, że co roku aptekarze powinni być egzaminowani w Akademii Krakowskiej. Od tej pory aptekarstwo uzyskuje państwowe regulacje. Świadkiem tych wydarzeń był Paweł Guldeniusz — aptekarz miejski i królewski. W związku z nowymi wyzwaniami postanowił opracować słownik farmaceutyczny, który wydał w 1640 r. Dzieło to jest pierwszym polskojęzycznym słownikiem zawodowym. Jego wydanie umożliwiło profesjonalizację zawodu i kodyfikację polskojęzycznej terminologii. Prawdopodobnie idea napisania tego słownika powstała, gdy przygotowywał on swojego syna do egzaminów aptekarskich. Pracę tę moglibyśmy dzisiaj nazwać podręcznikiem dydaktycznym lub skryptem dla młodzieży pragnącej zdobyć zawód aptekarza. Celem ułatwienia nauki uczniom aptekarskim zamieścił w nim dwadzieścia cztery pytania i odpowiedzi na nie. W swoim życiu pracował zarówno jako zwykły aptekarz, jak i królewski. W związku z tym odpowiadał on bezpośrednio przed królem i marszałkiem nadwornym. Do jego zadań należało dostarczanie środków leczniczych i zamorskich surowców spożywczych na potrzeby dworu oraz uczestniczenie królowi w podróżach. W 1623 r. Guldeniusz przybył do Torunia, gdzie podczas kolejnych dwóch lat epidemia dżumy zabrała około pięciu tysięcy obywateli, w tym ówczesnego burmistrza Marka Mochingera, również farmaceutę. Kilka lat przed potopem szwedzkim i oblężeniem Torunia (1658 r.), miasto to zostało zaatakowane przez Szwedów, czego skutkiem była kolejna epidemia (1629 r.). W związku z tym Guldeniusz postanowił opracować przepis na teriak (uniwersalne remedium), który miał być podawany mieszkańcom republiki toruńskiej. Recepta ta została wydrukowana w formie broszury przez Franciszka Schnellboltza. Teriak składał się z 65 składników, podzielonych na siedem klas składników. Można je podzielić na następujące kategorie: leki gotowe i przetwory roślinne, surowce odzwierzęce, żywice, przyprawy, grzyby, substancje mineralne, inne surowce roślinne. Celem niniejszego artykułu jest przedstawienie postaci Pawła Guldeniusza – farmaceuty, twórcy słownika zawodowego i propagatora teriaku toruńskiego.