Şeyh Ubeydullah İsyanı ve Osmanlı-İran İlişkilerine Yansıması

Abstract

19. yüzyıl ortalarına kadar varlıklarını devam ettiren Kürt Emirlikleri, Osmanlı Devleti’nin merkezileştirme politikaları sonucunda ortadan kalkmışlardır. Emirliklerin ortadan kalkmasıyla birlikte ortaya çıkan bu iktidar boşluğu, Nakşibendi şeyhleri tarafından doldurulmuştur. Bu şeyhler içerisinde en önemli kişi ise şüphesiz Şeyh Ubeydullah Nehri’dir. Şeyh Ubeydullah, sadece Osmanlı tebaası olan Kürtler nezdinde değil, aynı zamanda İran tebaası olan Kürtler ve hatta bölgedeki gayrımüslimler nezdinde bile saygın bir kişiliğe sahip bir figür olarak ortaya çıkmıştır. İran’ın Urmiye valisi Şucauddevle Yusuf Han’ın sınır bölgesinde yaşayan Kürt köylerini yağmalattırması ve bir kısmını da katlettirmesi, 1880-1882 yılları arasında gerçekleşen Şeyh Ubeydullah isyanının temel nedeni arasında yer almaktadır. Çünkü hem Şeyh’in ifadelerinde hem de Osmanlı arşiv belgeleri kayıtlarında İran’ın bölgedeki yöneticilerinin halka zulüm yaptıklarını, bu zulümleri engellemek adına da halkın Şeyh Ubeydullah’a müracaat ederek yardım talebinde bulundukları bilgisi yer almaktadır. Bu yardım çağrıları üzerine Şeyh Ubeydullah, kendisine destek veren yerel kuvvetlerle birlikte İran’ın bazı şehirlerini ele geçirmiştir. Ancak İngiltere ve Rusya’nın müdahil olarak Osmanlı Devleti’ni baskı altına alması, bu baskı sonucunda da Osmanlı Devleti’nin bölgeye askeri kuvvet göndermesi, Şeyh Ubeydullah kuvvetlerini geri çekilmek zorunda bırakmıştır. Bu çalışmanın odak noktasını, Şeyh Ubeydullah isyanının meydana geliş sebepleri ile bunun Osmanlı-İran ilişkilerine yansımaları oluşturmaktadır.