Kur’ân’da Ḥrc Kökünün Semantik Analizi

Abstract

Bir metnin sağlıklı bir şekilde anlaşılması için o metinde kullanılan kelime ve kavramların kullanıldığı zaman, mekân ve bağlam bilgisine sahip olmak gerekmektedir. Zira kelimeler durağan bir yapıya sahip değillerdir ve tarihi süreç içinde kalıp ve mana açısından değişim ve dönüşüme uğramaktadırlar. Kur’ân ise Yüce Allah’ın insanlığa gönderdiği son metindir. Bu açıdan bu metnin kelimelerinin doğru bir şekilde tahlil edilip anlaşılması, verilmek istenen mesajın doğru anlaşılmasına katkı sunacaktır. Kur’ân metninin daha iyi anlaşılması için birçok yöntem kullanılmaktadır. Bu yöntemlerden bir tanesi de semantik metottur. Bu makalenin konusu Kur’ân’da geçen ḥ-r-c (ح-ر-ج) kökünü semantik metot yöntemiyle analiz etmektir. Yöntem olarak şu sıralama takip edilmiştir: Birinci aşamada bu kök ve türevlerinin tespit edilip, etimolojik açıdan tahlil edilmesi için Arapçada en muteber kabul edilen sözlüklerden yararlanılmış, ayrıca bu kök ve bu kökle yakın ve zıt anlamlı olan kelimelerin manalarının tespit edilmesinde bu kelimelerin geçtiği âyetlerin bağlamları göz önünde bulundurulmak suretiyle alanda söz sahibi olan tefsirlerden de istifade edilmiştir. Yapılan bu araştırma sonucunda (ح-ر-ج) kökünün en temel anlamının “bir şeylerin bir yerde birikmesi ve toplanmasından dolayı o yerin dar olması” olduğu ortaya konmuştur. Yine bu tespit neticesinde bu kökün, sık ağaçlardan oluşan dar yer, daralmak, sıkılmak, sıkıştırmak, şaşırmak, sedye, beli incelmiş zayıf deve, rüzgâr, iki şeyi birbirine şiddetli bir şekilde sürtmek, av köpeğinin payı, köpek tasması, günah, günaha zorlama ve haram olma gibi anlamlarda kullanıldığı görülmüştür. Bu anlamların hepsinin de asıl mana ile uyuştuğu saptanmıştır. Cahiliye dönemi şiirlerinde bu kökün günah, günah işleme, günaha zorlama ve haram olma gibi anlamlarının kullanılmaması, bu kökün bu manaları İslam sonrası dönemde kazandığına delalet etmektedir. İkinci aşamada (ح-ر-ج) kökü ile yakın anlamlı olan kelimeler tespit edilmiştir ki bunlar da maddi ve manevi anlamda darlığı ifade eden (الضِّيقُ), işlenmesi sonucunda muhatabını çeşitli zorluklarla karşı karşıya bırakan ve günah manasına gelen (الْإِثْمُ), çeşitli açılardan sıkıntı manasını barındıran (اَلْبَأْسُ), yine darlık ve sıkıntı halini ifade eden, yemin bozma ve günah anlamına gelen (الحِنْثُ) ve ihtiyaç, zorluk, güçlük, gam, üzüntü ve günah anlamına gelen (الحُوبُ) kelimeleridir. Üçüncü aşamada (ح-ر-ج) kökü ile zıt anlamlı olan kelimeler tespit edilmiştir. Bu kelimeler ise eti parçalarına ayırmak ve beyan edip açıklamak anlamına gelen (الشَرْحُ), yer açmak ve genişletmek gibi anlamlara gelen (اَلْفَسْح) ve kişinin sahip olduğu kudret, zengin olmak, bir şeyi yapabilme imkânı olmak, kuşatmak, kapsamak ve geniş olmak gibi anlamlara gelen (الوُسْعُ) kelimelerdir. Bu kelimelerin hem sözlük manaları hem de Kur’ân’daki kullanımları üzerinde durulmuştur. Dördüncü aşamada ise (ح-ر-ج) kökü ve türevlerinin Kur’ân’daki kullanımları üzerinde durulmuş bu kullanımlarda bağlam açısından şu manaların kastedildiği görülmüştür: Şüphe etmek, sıkıntı/güçlük/zorluk, sıkma/daralma ve günah/günah işleme. Beşinci aşamada (ح-ر-ج) kökü ve türevleriyle yakın anlamlılık örgüsüne sahip olan kelimelerin Kur’ân’da kullanım biçimlerine yer verilmiş bu kelimelerin sözlüklerdeki anlamlarıyla âyetlerdeki anlamları arasındaki farklılıklar ve benzerlikler üzerinde durulmuştur.