ԱՄԵՆԱՅՆ ՀԱՅՈՑ ԿԱԹՈՂԻԿՈՍ ԽՈՐԷՆ Ա. ՄՈՒՐԱԴԲԷԿԵԱՆԻ ՄԱՀՈՒԱՆ ԱՌԵՂԾՈՒԱԾԻ ՇՈՒՐՋ

Abstract

Ամփոփում: Պատմագիտութեան ասպարէզում Ամենայն Հայոց կաթողիկոս Խորէն Ա. Մուրադբէկեանի մահուան հետ կապուած տեսակէտները տարբեր են. Ամենայն Հայոց կաթողիկոսը սրտի կաթուածի՞ց է մահացել, թէ՞ խեղդամահ է արուել, արդեօ՞ք կաթողիկոսի բռնի մահը Մայր Աթոռ Ս. էջմիածնում պահուող զինամթերքի, թէ՞ գանձերի հանգամանքով է բացատրելի: Ամենայն Հայոց կաթողիկոսի մահուան առեղծուածի բացայայտումը կարևոր է ոչ միայն Հայոց Եկեղեցու պատմութեան, այլ նաեւ տուեալ ժամանակաշրջանի Խորհրդային Հայաստանի եւ առհասարակ 1930-ական թուականներին խորհրդային իրականութեան հասարակական- քաղաքական յարաբերութիւնների եւ իրավիճակի ուսումնասիրութեան ու լուսաբանման, հայ հոգևորականութեան հանդէպ՝ խորհրդային քաղաքական վերնախաւի իրականացրած քաղաքականութեան՝ բիրտ ու դաժան միջոցների կիրառման տեսակէտից: Ներկայացուող յօդուածն ունի ոչ միայն գիտական, այլև գործնական նշանակութիւն: Ներկայ փուլում կրկին Հայ Առաքելական Եկեղեցու առջև ծառացած օրակարգային հարցերից է եկեղեցի- պետութիւն փոխյարաբերութիւնների կարգաւորումը: Հետևաբար` անցեալի փորձի ուսումնասիրումն ու հետազօտումը հնարաւորութիւն կստեղծի ոչ միայն նշուած հիմնախնդրի կարգաւորմանը միտուած համապատասխան քայլերի, ուղենիշների մշակման համար, այլև առկայ քաղաքական, հանրային, կրօնական մարտահրաւէրներին դիմակայելու կարողութիւնների ձևաւորման: Годы патриаршества Католикоса Всех Армян Хорена I Мурадбекяна (1932—1938) совпали с неимоверно сложным периодом в истории армянского народа, когда сталинское насилие и антицерковная политика достигли своего апогея. В этих обстоятельствах глава Армянской Апостольской Церкви Католикос Хорен I, учитывая историческую роль Армянской Апостольской Церкви в деле сохранения нации, а также принимая во внимание, что на родине церковь мало-помалу теряет свой авторитет и вес в общественной жизни, выдвинул на первый план задачу урегулирования взаимоотношений между диаспорой — Церковью — государством, но преимущественно между Церковью и диаспорой, то есть Первопрестольным Святым Эчмиадзином и Патриаршими престолами, а также проблему повышения авторитета Армянской Апостольской Церкви в диаспоре. Следовательно, было не случайным восстановление поста патриаршего посланника в диаспоре в 1934 году, а также вовлечение Патриарших престолов — Иерусалимского, Константинопольского патриархатов и Киликийского католикосата в програме разработки Конституции Армянской Апостольской Церкви, торжественного празднования в диаспоре 1500-летнего юбилея перевода Библии на армянский язык и формирования армянской литературы. В результате Католикосу Хорену I Мурадбекяну удалось не только установить теплые братские отношения между Первопрестолом и Патриаршими престолами, но и прочно связать армянство всего мира и два престола вместе с Киликийским католикосатом с Родиной и Святым Эчмиадзином. Представляемая статья имеет не только научное, но и практическое значение. Одним из актуальных вопросов, стоящих перед Армянской Апостольской Церковью на данном этапе, является продолжение урегулирования взаимоотношений между армянской диаспорой-Церковью-государством, Первопрестольным Святым Эчмиадзином и Патриаршими престолами. Следовательно, изучение прошлого опыта может создать возможность не только для разработки соответствующих ориентиров, направленных на урегулирование вышеуказанных проблем, но и для формирования возможностей противостояния существующим геополитическим, общественным и религиозным вызовам.