Symptomatology, pathophysiology and treatment perspectives of "long COVID" syndrome

Abstract

STRESZCZENIE Rok 2020 zapisał się w historii pandemią infekcji wirusa SARS-CoV-2. Relatywnie szybkie wprowadzenie szczepień oraz leków przeciwwirusowych (np. podawane doustnie molnupirawir, nirmatrelwir/rytonawir) pozwoliło po ponad 2 latach opanować globalny charakter COVID-19. Obecnie, uwagę zwracają także przewlekłe konsekwencje przebycia infekcji SARS-CoV-2 obserwowane u ozdrowieńców, określane mianem zespołu pocovidowego i powszechnie znane pod anglojęzycznym terminem „long COVID”. Szacunki wskazują, iż long COVID rozwija się u ponad połowy chorych po przebyciu ostrej fazy infekcji, zwłaszcza u chorych hospitalizowanych, z ciężką postacią COVID-19, z dysfunkcją mechanizmów immunologicznych w przebiegu nowotworów lub AIDS oraz z obciążającymi schorzeniami współistniejącymi, jak: astma, cukrzyca typu 2, nadciśnienie tętnicze, otyłość, depresja i zaburzenia lękowe oraz niedoczynność tarczycy. Long COVID manifestuje się wielorakimi objawami ze strony praktycznie wszystkich układów ustroju, a najczęściej obserwowanymi u dorosłych pacjentów są: przewlekłe zmęczenie, bóle głowy, zaburzenia uwagi i koncentracji („mgła mózgowa”), wypadanie włosów i duszność. Patofizjologia long COVID jest kompleksowa i zgodnie z licznymi teoriami, objawy rozwijają się w wyniku: przetrwania SARS-CoV-2 w tkankach obwodowych po ostrej fazie infekcji (co podtrzymuje przewlekły stan zapalny), uaktywnienia latentnych dotąd innych infekcji wirusowych, powikłań zakrzepowo-zatorowych rozwijających się w mikrokrążeniu licznych łożysk naczyniowych, dysbiozy układu pokarmowego i dróg oddechowych oraz zaburzeń układu autonomicznego. Obecnie stosowane szczepionki, zmniejszając ryzyko ciężkiego przebiegu COVID-19, pośrednio zmniejszają zarazem ryzyko rozwoju zespołu long COVID. Trwają również badania kliniczne oceniające przydatność różnych, dotychczas rutynowo stosowanych leków (sulodeksyd, pirfenidon, wortioksetyna, famprydyna, gabapentyna, iwabradyna, beta adrenolityki, statyny, doustne leki przeciwzakrzepowe, leki antyleukotrienowe i glikokortykosterydy, iwermektyna) oraz składników zwykle występujących w suplementach diety (koenzym Q10, witaminy, kwasy tłuszczowe omega-3, probiotyki, genisteina, laktoferyna) w farmakoterapii long COVID. Wobec wciąż niepełnego opisu patofizjologicznego i możliwości pełnego leczenia long COVID wymagane są kolejne badania poszerzające wiedzę w tym zakresie.