UYGUR GELENEKSEL GİYİM KUŞAMINDA KUŞAK

Abstract

Giyim kuşam, eski toplumlarda bireylerin toplumsal kimliğini ve statüsünü belirleyen ayırt edici unsurlardan birini oluşturmuştur. Giyim kuşam aynı zamanda toplumlar ve kavimlerin sanatsal ve maddi zenginliklerini ortaya koymaktadır. Türklerin kültür tarihi incelendiğinde, Orta Asya’dan Anadolu’ya kadar geniş bir coğrafya ve uzun bir zaman diliminde çeşitlilik arz eden bu zenginlik görülebilir. Türklerin giyim kuşamları, kullandıkları ana malzemeler ve giyim kuşam tarzları açısından komşu kavimler ve uluslardan ayrılmıştır. Konargöçer yaşam tarzını benimseyen Türklerin giyim kuşamının ana malzemesini yünden ve deriden yapılan giysiler oluşturmuş ve deri ve yün neredeyse her tür kıyafetin yapımı için kullanılmıştır. Ancak yerleşik yaşam tarzıyla birlikte ipekli kumaşların da yaygın bir şekilde kullanıldığı görülmüştür. Türklerin giyim kuşamları tarihi süreç içerisinde benimsedikleri yaşam tarzları, yaşadıkları coğrafyaya, dini inançlara ve etkileşim içinde oldukları kavimler ve ulusların değişmesine bağlı olarak değişmiştir. Ancak başlıklar, kuşak ve kemerler Orta Asya’dan Anadolu’ya hiç değişmeyen bir unsur olarak karşımıza çıkmaktadır. Göktürklerden kalan balballar Türklerin giyim kuşam tarzıyla ilgili önemli bilgiler vermektedir. Bunun yanında Koço ve Shazhou Uygurlarından kalan duvar resimleri eşsiz bir değere sahiptir. Bu duvar resimlerine portreleri çizilen Uygurlar, giyim kuşamındaki belli başlı özelliklerinden dolayı diğer etnik gruplardan ayrılmıştır. Bu çarpıcı özelliklerden biri de Uygur erkeklerinin giyim kuşamlarında kullandıkları kemerler ve kuşaklardır. Duvar resimlerinden tespit edildiğine göre kuşaklar ve kemerler, toplumun her kesiminden yetişkin erkeklerin giyim kuşamında kullanılmış; yiğitlik ve cesaretin sembollerinden biri sayılmıştır. Din adamları, kadınlar ve çocukların giysilerinde ise kuşaklar ve kemerlerin kullanılmadığı tespit edilmiştir. Bunun yanında yetişkin erkekler beline hem kuşak hem de kemer bağlamışlardır. Kemerlere çeşitli silahlar ve av aletleri asılırken, kuşaklara ise aşağıya doğru uzanan küçük çantalar bağlanmış ve bu çantalara günlük yaşamda gerekli olan çeşitli eşyaların konulduğu görülmüştür. Kuşak ve kemer bağlama âdeti, İslamiyet’ten sonraki dönemlerde de yaygın kullanılmış ve Türklerin giyim kuşam kültürünün ayrılmaz bir parçasını teşkil etmiştir. Bu konuda Kaşgarlı Mahmut tarafından kaleme alınan Divanü Lugati’t-Türk çok önemli bilgiler vermektedir. Giysilerde kemer ve kuşak kullanımı daha sonraki dönemlerde de karşımıza çıkmaktadır. Kuşaklar Anadolu’da ve Orta Asya’da Batı tarzı modern giysilerin yaygınlaşmasından önce geniş bir biçimde kullanılmıştır. Yeni Uygurcada pota veya belbaġ/belvaġ olarak adlandırılan kuşaklar, günümüzde Doğu Türkistan’da yaşayan Uygurlar arasında Batı tarzı takım elbiseler ve ceketlerin yaygınlaşmasından önce oldukça yaygın bir şekilde kullanılmıştır. Kuşaklar Uygurlarda erkek giysilerinde kullanılmış ve erkeklerin toplumsal kimliğini belirleyen önemli unsurlardan birini oluşturmuştur. Çalışmamızda tarihi süreç içerisindeki kuşakların kullanımından ve yeni Uygurcadaki kuşaklarla ilgili sözvarlığından hareketle, kuşakların geleneksel Uygur giyim kuşam kültürü içerisindeki yeri ve önemi belirlenmeye çalışılmıştır.