The Belongingness Problem of a Persian Commentary on Fusūs: Muhammad Pārsā’s or Sayyed Ali Hamadānī?

Abstract

Fusûsu’l-hikem, Muhyiddin İbnü’l-Arabî’nin (ö. 638/1240) en önemli ve en meşhur eseridir. Arapça olarak kaleme alınan bu eser, günümüze kadar birçok dile çevrilmiş, ihtisar edilmiş ve başta Arapça olmak üzere Farsça ve Türkçe gibi çok sayıda şerhe konu olmuştur. Fusûs’un Farsça şerhlerinden biri Muhammed Pârsâ’ya (ö. 822/1420) isnat edilmiştir. Gerek kütüphane kataloglarında gerekse bibliyografik kaynaklarda kayıtlı bulunan bu şerh, Pârsâ’ya nisbetle Celîl Misgernijâd (1940-2011) tarafından HŞ 1357/1978 yılında yapılan doktora çalışmasıyla İran’da tahkik edilmiş, neşrinden kısa bir süre önce bir makaleyle ilim dünyasına tanıtılmış ve ardından basılmıştır. Aynı şerh Seyyid Ali Hemedânî’ye (ö. 786/1385) de nisbet edilmiştir. Dolayısıyla araştırmacılar arasında eserin kime ait olduğuna dair tartışma yaşanmıştır. Bu tartışmanın bir tarafında eseri tahkik eden Celîl Misgernijâd, diğer tarafında da aidiyet tartışmasında en ciddi itirazları dile getiren Necîb Mâyil Herevî bulunmaktadır. Buna göre Celîl Misgernijâd şerhin Muhammed Pârsâ’ya, Necîb Mâyil Herevî de Seyyid Ali Hemedânî’ye ait olduğunu ileri sürmektedir. Çalışmada bu aidiyet meselesi çeşitli yönleriyle tartışılarak konuya ışık tutulmaya ve katkı sunulmaya çalışılmıştır. Yani söz konusu şerhin Muhammed Pârsâ’ya ait olduğu kanısında olanların argümanları ile Seyyid Ali Hemedânî’ye ait olduğunu ileri sürenlerin delilleri ortaya konup tartışılmış, değerlendirilmiş ve elde edilen veriler ışığında bir sonuca ulaşılmaya çalışılmıştır. Bu arada Necîb Mâyil Herevî’nin başlangıçta şerhin Muhammed Pârsâ’ya ait olduğu fikrini taşıdığı tesbit edilmiş, Celîl Misgernijâd’ın da Herevî’nin itirazlarına verdiği cevapta yetersiz kaldığı anlaşılmıştır. Yanı sıra her iki araştırmacının da Türkiye’deki nüshaları yeterince incelmediği hatta bazılarından haberdar olmadığı görülmüştür. Ayrıca şerhin birtakım özellikleri kaydedilmiş, Türkiye’deki el yazması nüshalarından söz edilmiş ve tarafımızdan yeni tesbit edilmiş bir el yazması nüsha tanıtılmıştır. Gerek Seyyid Ali Hemedânî’ye gerekse Muhammed Pârsâ’ya nisbetle kayıtlı bulunan el yazması nüshalar matbu ve diğer nüshalarla karılaştırılmıştır.