1784 BAHRİYE DÜZENLEMESİ VE OSMANLI DONANMASINDA ERKEN NİZÂM-I CEDİD

Abstract

1770 yılında Çeşme’de ağır kayıplara uğrayan Osmanlı donanması, takip eden yıllarda ciddi bir güvenlik sorunu ile karşı karşıya kalmıştır. 1770’li yıllar boyunca bu kayıpların telafisine çalışılırken, 1780’li yıllarda donanma ile ilgili girişimler farklı bir boyuta ulaşmıştır. Amerikan Bağımsızlık Savaşı ile Batı dünyası hızlı bir silahlanma yarışına girerken, Akdeniz’de de suların ısınmaya başlaması Osmanlı yetkililerini ilave tedbirler almaya yöneltmiştir. 1783 yılında Kırım’ın Rusya tarafından ilhakı ile güvenlik zafiyeti büyüyen Osmanlılar için, sefere hazır deniz gücünün arttırılması ve hızla gerekli yerlere intikali yönünde bazı çalışmaların yapılması gerekmiştir. Halil Hamid Paşa’nın sadrazamlığı dönemine denk gelen 1783-1785 yılları arasında gerçekleştirilen savaş hazırlıkları kapsamında, donanmada da bazı tedbirlerin alınması gündeme gelmiştir. Rusya’nın artan deniz gücü ve Osmanlılara yönelik tehdidi, 1784 yılında yürürlüğe giren bir düzenlemeyle önlenmeye çalışılmıştır. Bahriye için erken nizâm-ı cedid olarak adlandırılabilecek bu düzenlemenin temeli, sistematik olarak daha fazla gemiyi sefere hazır halde tutabilmeye dayanmaktadır. Önceki yıllara kıyasla daha masraflı bir donanma anlamına gelen bu teşebbüs, 1785 yılından itibaren uygulamaya konulmuştur. 1787’de başlayan Rus Harbi’nden önce donanmanın sefer kapasitesinin arttırılmasına yönelik tedbirler, savaş yıllarında ve sonrasında donanmaya yapılan yatırımların desteklenmesinin de önünü açmıştır. Bu araştırma, 1790’lı yıllarda da geliştirilerek devam edecek olan donanmadaki nizâm-ı cedid teşebbüslerinden, 1784 yılında yapılan düzenlemenin detaylarına odaklanmıştır.