KARA HİTAY DEVLETİ’NDE KADIN HÜKÜMDARLAR

Abstract

Kitanlar tarihsel süreç içerisinde Çin kültür coğrafyasından Horasan’a kadar yayılan bir Asya menşeli toplum olarak Orta Çağ’ın Uygurlar sonrası ve Moğollar öncesi Asya’daki değişim sürecine önemli katkı sağlayan topluluklardan biridir. Kitanların batıya yönelen kolunu teşkil eden Batı Liao/Kara Hitay Devleti ise Maveraünnehir ve Horasan’ın siyasi ve sosyal tarihinde belli bir dönem önemli rol oynamıştır. Kara Hitaylar, Selçuklu hâkimiyetine büyük bir darbe vurmanın ötesinde doğudan taşıdığı idari ve kültürel yapıyı Batı İslam dünyası içerisine taşımış ve bu bölgelerde kendi kimliği ile yaşamıştır. Bu topluluğun başlangıcından itibaren Çin’den tevarüs ettirilen kadın yönetici sistemi aynı şekilde Maveraünnehir siyasetinde de etkin bir şekilde görülmüştür. Burada kadınlar nâiblik müessesesinin yanı sıra tam yetkili devlet yöneticileri olarak görülmektedirler. Ayrıca müşahhas evlilik sitemleri ve buna bağlı olarak korunmaya çalışan monarşik merkezi yapı bir nevi devletin sigortası olarak kurgulanmıştır. Nitekim Uygur kökenli olan Hsiao ailesinden yapılan evlilikler ile hanedanın kadın kolu devletin güçlü bir denge unsuru olmuştur. Bu kadın yöneticiler Kara Hitay Devleti’nde etkin bir şekilde rol oynayarak başta Türk Hakanlığı Devleti’nin bakiyeleri üzerinde olmak üzere Selçuklu ve sonrasında Harezmşahlar devletlerinde mühim kırılma noktalarına sebep olmuşlardır. Kara Hitay’ın kadın yöneticileri doğuda Cürcen baskısını karşı ve batıda da var olma mücadelesi içerisinde iken aynı zamanda devlet sisteminin Kitan geleneklerine bağlı bir şekilde yönetilmesi için çaba sarf etmişlerdi. Bu araştırmada Kitan geleneği olarak kadın yöneticilerin Kara Hitay Devleti içindeki siyasi süreçleri ve buna bağlı olarak kadınların konumu incelenmeye çalışılmıştır.