ВЛИЯНИЕ ПОЛИТИЧЕСКОЙ ЦЕНЗУРЫ В СОВЕТСКОМ КАЗАХСТАНЕ НА ЛИТЕРАТУРНОЕ ТВОРЧЕСТВО: В ФОРМЕ ИДЕОЛОГИЧЕСКОЙ БОРЬБЫ

Abstract

Мақалада кеңестік Қазақстанда қызмет атқарған саяси-идеологиялық цензураның әдеби шығармашы-лыққа ықпалына тарихи талдау жасалынған. Цензураға қарсылық ұлттық күрес сипатында айшықталған. Коммунистік партия жүйесі өнер мен әдеби шығармашылық салаларын өзінің идеологиялық мүдделерін жүзеге асыруда құрал ретінде қолдануға үлкен күш жұмсады. Осы мақсатта партияның идеологиялық бөлімі негізгі билік аппараттарының біріне айналды. Кеңес Одағының билік құрылымы шығармашылық пен ғылым өкілдерінен мемлекеттің саяси-экономикалық жетістіктеріннасихаттауды талап етті. Ал, ұлттық мәдениет пен тарих салаларына күмәнмен қаралынды. Әдеби шығармашылық партияның саяси-идеологиялық цензурасының бірінші нысаны болып табылды. Себебі, қоғамның әдеби шығармаларға деген сұранысы өте жоғары болды. Бұл рухани қажетілік ағымын бақылауға алу, тиісті органдардың алдыңғы міндеті саналды. Әдебиет өкілдері өздерінің шығармаларын саяси жүйенің талаптарына сай жүзеге асыруға тырысты. Бірақ, ұлттық сана мен тарихты жаңғыртуды көздеген қаламгерлер де болды. Олардың жеке өмірлері түрлі қысымдарға тап болды. 1930 жылдары қазақ жазушыларының биліктің ашық цензурасының жазалану факторларына ұшырағандығы белгілі. 1960-1980 жылдары әдеби шығармашылық өмірдегі цензураның қадағалау әдістері біршама жұмсарды. Бұл ұлттық мәдени құндылықтарды оқырманға жеткізетін туындылардың өмірге келуіне біршама жол ашты. 1980 жылдардың соңында саяси-қоғамдық шарттардың өзгеруіне орай кеңестік цензура өзінің мәнін жойды. Кілт сөздер: жазушылар, Кеңес Одағы, цензура, әдеби шығармашылық, саяси-идеологиялық бақылау. В статье сделан исторический анализ влияния политико-идеологической цензуры, действовавшей в советском Казахстане, на литературное творчество. Система коммунистической партии приложила огромные усилия для использования сфер искусства и литературного творчества как средства реализации своих идеологических интересов. С этой целью идеологический отдел партии стал одним из основных аппаратов власти. Структура власти Советского Союза требовала от представителей творчества и науки пропагандировать политико-экономические достижения государства. Советская цензура к национальной культуре и истории относилась скептически. Литературное творчество явилось первым объектом политико-идеологической цензуры партии. Это связано с тем, что спрос общества на литературные произведения был очень высоким. Первой задачей соответствующих органов было взять под контроль указанную духовную нужду общества. Представители литературы стремились реализовать свои произведения в соответствии с требованиями политической системы. Но были и писатели, которые пытались возродить национальное сознание и историю. Их личная жизнь столкнулась с разным давлением. Известно, что в 1930-е годы казахские писатели подвергались наказаниям открытой цензуры власти. В 1960-х и 1980-х годах методы цензуры в литературной творческой жизни несколько смягчились. Это проложило путь к воплощению в жизнь произведений, передающих национальные культурные ценности читателю. В конце 1980-х годов советская цензура потеряла свою сущность из-за изменения политических и общественных условий. Kлючевые слова: Писатели, Советский Союз, цензура, литературное творчество, политико- идеологический контроль. The article makes a historical analysis of the influence of political and ideological censorship that operated in Soviet Kazakhstan on literary creativity. The Communist Party system has made great efforts to use the spheres of art and literary creativity as a means of realizing its ideological interests. To this end, the ideological department of the party has become one of the main apparatus of power. The power structure of the Soviet Union required representatives of creativity and science to promote the political and economic achievements of the state. Soviet censorship was skeptical of national culture and history. Literary creativity was the first object of political and ideological censorship of the party. This is due to the fact that society's demand for literary works was very high. The first task of the relevant authorities was to take control of this spiritual need of society. Representatives of literature sought to realize their works in accordance with the requirements of the political system. But there were also writers who tried to revive national consciousness and history. Their personal life faced different pressures. It is known that in the 1930s Kazakh writers were punished by open censorship of the authorities. In the 1960s and 1980s, the methods of censorship in literary creative life softened somewhat. This paved the way for the realization of works that convey national cultural values to the reader. In the late 1980s, Soviet censorship lost its essence due to changes in political and social conditions. Keywords: writers, the Soviet Union, censorship, literary creativity, political and ideological control.