НАЦИОНАЛЬНО-ТЕРРИТОРИАЛЬНОЕ РАЗМЕЖЕВАНИЕ ЦЕНТРАЛЬНОЙ АЗИИ И ЗАВЕРШЕНИЕ ОБЪЕДИНЕНИЯ КАЗАХСКИХ ЗЕМЕЛЬ

Abstract

Мақалада ХХ ғасырдың 20-жылдарында большевиктер жүзеге асырған Орталық Азияны межелеу мәселелері және Түркістан аумағында кеңестік мемлекеттілікті құру үдерісі қарастырылады. 1920 жылдардың басындағы большевиктердің ұлттық саясаты, оның социализмді құру стратегиясын белгілі бір ұлттық аймақтағы ұлттық мәселе жөніндегі дискурспен байланыстыруға ұмтылуымен сипатталды. Революциядан кейін байқалған Ресейдің ұлттық аймақтарында жергілікті «ұлтшылдықтың» кең етек алуы, жергілікті халықтардың ұлттық ұмтылыстарын елемеу, большевиктер тарапынан олардың күшеюіне әкелуі мүмкін деген қорытынды жасалды. Стратегиялық тұрғыдан ұлтшылдықты большевиктер пролетарлық интернационализмнің қалыптасуына кедергі ретінде қабылдады. Бұл кеңес өкіметін Орталық Азияда ұлтшылдық пен пантюркизмнің алдын-алу шараларын қолға алуға мәжбүрледі. Осы бағыттағы жұмыстың нәтижесі 1924-1925 жылдары Түркістан, Бұхара және Хорезм республикаларының аумағында ұлттық-территориялық межелеу науқанын жүзеге асыру болды. Сол жылдары ұлан-ғайыр өлкені жекелеген мемлекеттерге межелеу науқанының ең қиын да, күрделі үдерісі жүрді. Межелеу кеңестік Орталық Азияда тұратын халықтардың тағдырына түбегейлі әсер етті. Бұл үдеріс өз кезегінде, мемлекетаралық және ұлтаралық қақтығыстардың пайда болуы мен көптеген онжылдықтар бойы сақталуында өзіндік рөл атқарды. 1920 жылы құрылған Қазақ АКСР-нің кеңестік болашағын құру да 1924-1925 жылдары қиынға соқты. Қазақстанның жоғары истеблишменті өзінің оңтүстік облыстарының шекараларын анықтаудағы тартысты дауларға белсене араласты. Кілт сөздер: Түркістан, Орталық Азия, Қазақстан, ұлттық-территориялық межелеу, РКП(б) ОК, Орта Азия бюросы, ұлт саясаты, Кеңес өкіметі. В данной статье рассматривается вопросы размежевания Центральной Азии и процесс создания советской государственности на территории Туркестана, проведенное большевиками в середине 20-х годов XX века. Национальная политика большевиков в начале 1920-х гг. характеризовалась стремлением соотнести свою стратегию строительства социализма с дискурсом по национальному вопросу в конкретном национальном регионе. Рост местных «национализмов» в национальных окраинах, наблюдавшийся после революции, привел большевиков к выводу, что игнорирование национальных устремлений туземцев может привести к их усилению. Стратегически национализм воспринимался большевиками как препятствие для формирования пролетарского интернационализма. Это вынудило советское правительство принять меры по предотвращению национализма и пантюркизма в Средней Азии. Результатом в этом направлении стало проведение в 1924-1925 гг. национально-территориального размежевания на территории Туркестанской, Бухарской и Хорезмской республик. Процесс размежевания огромного региона на части, происходил в труднейших, драматичных по накалу страстей. Размежевание коренным образом повлияло на судьбы народов проживавших в советской Центральной Азии. Данный процесс в свою очередь сыграл роль в возникновении и сохранении межгосударственных и межэтнических противоречий на долгие десятилетия. В 1924-1925 гг. весьма непросто выстраивалось и советское будущее основанной в 1920 г. Казахской АССР. В ожесточенных спорах о границах своих южных областей активно участвовал высший истеблишмент Казахстана. Ключевые слова: Туркестан, Центральная Азия, Казахстан, национально-территориальное межевание, ЦК РКП(б), Средазбюро, национальная политика, советская власть. This article examines the issues of the delimitation of Central Asia and the process of creating Soviet statehood on the territory of Turkestan, conducted by the Bolsheviks in the mid-20s of the XX century. The national policy of the Bolsheviks in the early 1920s was characterized by the desire to correlate their strategy of building socialism with the discourse on the national question in a particular national region. The growth of local "nationalisms" in the national outskirts, observed after the revolution, led the Bolsheviks to the conclusion that ignoring the national aspirations of the natives could lead to their strengthening. Strategically, nationalism was perceived by the Bolsheviks as an obstacle to the formation of proletarian internationalism. This forced the Soviet government to take measures to prevent nationalism and pan-Turkism in Central Asia. The result in this direction was the implementation in 1924-1925 of the national-territorial demarcation on the territory of the Turkestan, Bukhara and Khorezm republics. The process of dividing a huge region into parts took place in the most difficult, dramatic passions. The disengagement radically affected the fate of the peoples living in Soviet Central Asia. This process, in turn, played a role in the emergence and preservation of interstate and interethnic contradictions for many decades. In 1924-1925, the Soviet future of the Kazakh ASSR, founded in 1920, was also very difficult to build. The supreme establishment of Kazakhstan actively participated in fierce disputes over the borders of its southern regions. Keywords: Turkestan, Central Asia, Kazakhstan, national-territorial demarcation, Central Committee of the RCP(b), Sredazbyuro, national policy, Soviet power.