ТВОРЧЕСКОЕ НАСЛЕДИЕ КЕНЖЕГАЛИ АБДУЛЛИНА

Abstract

Қазақ зиялы қауымының да, қарапайым халықтың да өмірін қиған 1920-1950 жылдардағы Қазақстандағы саяси қуғын-сүргін қасіреті, қазіргі таңда қазақстандық ғалымдардың да, сондай-ақ, шетелдік зерттеушілердің де назарында. Дегенмен зияткерлік мұраға арналған жұмыстар жеткіліксіз. Сондықтан адам механизмін, оның ауқымы мен тағдырынан көрініс беретін мұндай мәселелер зерттеушілердің назарын қажет етеді. Бұл мақала ХХ ғасырдың бас кезінде қазақ тілінде тұңғыш әліппе жазып, сол арқылы қазақтың ұлттық тіл білімінің іргетасын қалаушы ағартушы-ұстаз, қоғам қайраткері, ақын және баспасөз қызметкері Кенжеғали Абдуллиннің өмірбаяны мен қызмет жолы, ағартушылық мұрасы мен азаматтық бейнесіне арналған. Алғашқы білімін ауыл молдасынан алған, жәдидтік идеядан хабары бар Кенжеғали Абдуллин қазақ тарихында алғашқылардың бірінші болып қазақша «әліппе» жазып, ақындық салада «Қазақтың қамы» және «Ұран» атты өлеңдер жинағын шығарған. Өз кезеңі үшін орны зор, мәні үлкен баспасөз органдары - «Кедей» (Ақтөбе), «Оңтүстік Қазақстан» (Шымкент) газеттерінің жауапты редакторы болып қызмет атқарған. Қазақ халқының абзал ұлдарының бірі, ХХ ғасырдың бас кезіндегі алаш интелегенциясының беделді өкілі, сталиндік террордың құрбаны болған Кенжеғали Абдуллиннің ағартушылық және шығармашылық мұрасы мен әлеуметтік қызметі жөніндегі материалдар тұңғыш рет ұсынылып отыр. Кілт сөздер: Кенжеғали Абдуллин, алашорда, ағартушы-педагог, ұлттық-таным, журналист, «Кедей». Трагедия политических преследований в Казахстане в 1920-1950-е годы, унесшая жизни как казахской интеллигенции, так и простых людей, в настоящее время находится в центре внимания как казахстанских ученых, так и зарубежных исследователей. Однако работ по интеллектуальному наследию недостаточно. Поэтому такие проблемы, которые отражают человеческий механизм, его масштабы и судьбу, требуют внимания исследователей. Данная статья посвящена биографии и творческому пути, образовательному наследию и гражданскому имиджу Кенжегали Абдуллина, общественного деятеля, поэта и работника печати, написавшего первую азбуку на казахском языке и тем самым заложившего основы казахско-национального языкового образования. Кенжегали Абдуллин, получивший начальное образование у сельского муллы и знавший идеи джадидизма, первым в истории Казахстана написал казахский «әліппе» и опубликовал в поэтической сфере сборник стихов «Казактын камы» и «Уран». Работал ответственным редактором газет как «Кедей» (Актобе), «Южный Казахстан» (Шымкент), имеющих большое значение для своего периода. Впервые представлены материалы по просветительскому и творческому наследию и социальной деятельности Кенжегали Абдуллина, одного из лучших сынов казахского народа, авторитетного представителя алашской интеллигенции начала ХХ века, ставшего жертвой сталинского террора. Ключевые слова:Кенжегали Абдуллин, Алашорда, просветитель-педагог, народовед, журналист, «Кедей». The tragedy of political persecution in Kazakhstan in the 1920-1950s, which claimed the lives of both the Kazakh intelligentsia and ordinary people, is currently in the focus of attention of both Kazakh scientists and foreign researchers. However, works on intellectual heritage are not enough.Therefore, such problems, which reflect the human mechanism, its scope and destiny, require the attention of researchers. This article is devoted to the biography and creative path, educational heritage and civic image of Kenzhegali Abdullin, a public figure, poet and press worker, who wrote the first alphabet in the Kazakh language and thereby laid the foundations of the Kazakh-national language education.KenzhegaliAbdullin, who received his primary education from a rural mullah and knew the ideas of Jadidism, was the first in the history of Kazakhstan to write the Kazakh "alphabet" and published poetry collections "Kazakh kamy" and "Uran".He worked as an executive editor of newspapers such as "Kedei" (Aktobe), "South Kazakhstan" (Shymkent), which were of great importance for his period. For the first time presented, materials on the educational and creative heritage and social activities of Kenzhegali Abdullin, one of the best sons of the Kazakh people, an authoritative representative of the Alash intelligentsia of the early twentieth century, who fell victim to the Stalinist terror. Key words:Kenzhegali Abdullin, Alashorda, educator, ethnologist, journalist, «Kedey».