NARH SİSTEMİ VE ANKARA’DA BİR NARH KAYDI ÖRNEĞİ

Abstract

Osmanlı İmparatorluğu, Avrupa’da yüz yıllarca uygulanan ekonomik sistemi benimsememiş bunun aksine imparatorluk içerisindeki ürünlerin çokluğundan yararlanıp bu ürünlerin kullanımına yönelik politikaları benimsemiş ve bu politikaların uygulanmasını teşvik etmiştir. Osmanlı aynı zamanda benimsediği merkeziyetçilik ilkesi gereği ekonomiyi de tamamen serbest bırakmayarak, halkın mal ve ihtiyaçlarına ulaşımını kolaylaştırmak için piyasalara düzenleyici müdahalelerde bulunmuştur. Bunun en tipik örneği ‘narh sistemi’ dir. İslam devletlerince narh sistemini uygulamanın doğru olup olmadığı konusu tartışma sebebidir. Tartışmalar sürerken sistem, birçok İslam devleti tarafından yıllarca uygulanmıştır. Osmanlı’da 19. yüzyılın ikinci yarısına kadar narh kurumu iktisadi sistemin önemli bir parçası olmuştur. Osmanlı İmparatorluğu tarafından bu sistem muhtesiplik, kadılık gibi kurumlarla iç içe geçmiş bir şekilde başarılı bir biçimde yüzyıllarca yürütülmüştür. Narh sistemi, Osmanlı Devleti’nde ekonomik ve iktisadi hayatı tam anlamıyla idrak için incelenmesi gereken bir konudur. Narh sisteminin uygulanış biçimi temelde İslam ülkelerindekine benzerlik gösterse de uygulamada Osmanlı Devleti, sistemi günlük kullanıma uyarlamış ve pratikte kendi ihtiyacını karşılamaya yönelik bir şekilde geliştirmiştir. Geniş bir coğrafyaya hâkim olan Osmanlı, hâkim olduğu yerlerdeki sosyal ve ekonomik yapıyı da göz önüne alarak sistemi bu coğrafyalara uyarlamış, halkın alım gücüne göre fiyat listeleri belirlemiştir. Sistemle birlikte halkın alım gücüne yönelik düzenlemeler yapılmasının yanı sıra üretilen ürünün kalitesi de denetlenmiştir. Esnaflar arası haksız rekabetin önüne geçilmiş, halk fahiş fiyatlardan korunmuş, kaliteli ve denetimli ürüne sahip olmuştur. Savaş, kıtlık gibi buhran dönemlerinde fiyatları ve ürün kalitesini sıkı bir şekilde narh sistemi sayesinde kontrol etmiştir. Fiyat belirlenmesinde bu durumdan etkilenecek bütün kesimi dikkate almış ve sisteme muhalif davranışları engellemiş ve cezalandırmıştır. Tüm bunları taşradaki merkezi otoritenin temsilcisi kadı ve yardımcıları tarafından sistemli bir biçimde yürütmüştür. Kadının narh sistemini uygulamadaki en büyük yardımcısı muhtesiptir. Muhtesip devlet, esnaf ve halk arasında bir köprü görevi görmüştür. Muhtesiplik kurumu narh sisteminin uygulanmasında önemli bir role sahiptir. Bu Çalışma, Osmanlı iktisadi yaşamında narh sisteminin yeri ve önemi saptamak için kaleme alınmıştır. Özgünlük açısından 1850-1851 yıllarını ihtiva eden Ankara Kadı Sicilindeki 2 adet narh kaydının değerlendirmesini konu edinmektedir. Bu çalışma, art arda iki yılın narh kayıtlarını içerdiği için bu iki zaman aralığında Ankara’daki ekonomik seyri araştırmak ve görmek bakımından dikkate değerdir. Tipik bir taşra şehri olan Ankara’nın söz konusu iki yıldaki (1850-1851) narh listelerinde görülen ürünlerin fiyat değişimine ışık tutması açısından önemlidir. Narh kayıtlarının seçildiği tarih tarafımızca rastgele seçilmiş bir defterden alınmıştır. Çalışmada, Tanzimat Fermanının ilanın ardında 10 yıl geçmiş ve Osmanlı İmparatorluğu yeni bir kimliğe bürünmeye çalışırken taşradaki ekonomik yaşam bir nebze olsun açıklanmaya çalışılmıştır. Araştırmada kullanılan kadı sicili 945 numaralı Ankara kadı sicilinden elde edilmiştir. 19 Safer 1266 tarihli belge numro 88 olarak kaydedilmiş ve zamanın Ankara kaymakamı Mehmet Şerif Ağa başkanlığındaki heyet tarafından belirlenmiştir. Numro 261 olarak kayıt edilen ikinci narh listesi belgesinin tarihi ise 19 Safer 1267’dir ve Ankara kaymakamı Hacı Mustafa Ağa başkanlığındaki heyet tarafından belirlenmiştir. Bu iki yılın narh kaydının karşılaştırılması tablo şeklinde verilmiştir. Ürün fiyatları ilgili esnaf başlığı altında liste halinde sayılmıştır. Tablodan karşılaştırma yapılarak ürünlerin fiyatları artış ve azalış şeklinde değerlendirilmiştir. Daha sonra belgelerde yaklaşık 50 yıl geri gidilerek H. 1220 yılının Ankara kış narhı tespit edilmiş ve tablo haline getirilmiştir. Ankara’nın 889 no’lu Şer’iyye sicil defterinden alınan narh kaydı tablo haline getirilmiştir. 46 yıl önce yani H. 1220 yılının Ankara kış narhı ile 46 yıl sonranın yani H. 1266 yılının narh fiyatları karşılaştırılmıştır. 46 senede geçen fiyat farkları göz önüne serilmiştir. Ankara’nın yaklaşık 50 yıllık narh ürünleri fiyat farkları, Pazar ekonomisindeki değişim ortaya konmaya çalışılmıştır. Çalışma sonucunda narh sistemine Osmanlı İmparatorluğu tarafından büyük önem verildiği belirlenmiştir.