A Rare 16th – Century Map at the Armenian Museum of America

Abstract

Ամերիկայի հայկական թանգարանի քարտեզների հավաքածուում է պահվում 1513 թ․ աշխարհացույց հազվագյուտ մի քարտեզ, որը վաղագույն նախօրինակներից մեկն է, որն արտացոլում է տվյալ ժամանակի աշխարհաքաղաքական պատկերը և գծված է գիտության նորահայտ տվյալների ու պտղոմեոսյան քարտեզի հիման վրա։ Քարտեզագրության պատմագրության մեջ այն համարվում է հազվագյուտ՝ նորահայտ աշխարհի հյուսիսային ու հարավային մայրցամաքները միակցված պատկերելու, ինչպես նաև Բրազիլիա անվանումը Paria seu prisilia ձևով ներկայացնելու համար։ Քարտեզը հատկապես արժեքավոր է XVI դարում Հայաստանը աշխարհացույց քարտեզներում պատկերելու պատմաաշխարհագրական ընկալման առումով։ Դեռևս XVI–XVII դարերում եվրոպացի մի շարք քարտեզագիրներ աշխարհացույց քարտեզներում Հայաստանը նշում էին իր բնապատմական միջավայրում՝ Միջերկրական ծովից արևելք՝ Սև և Կասպից ծովերի միջև ընկած հատվածում: Նման մոտեցումը պայմանավորված էր ոչ միայն վաղագույն, մասնավորապես պտղոմեոսյան աշխարհացույց քարտեզների գծագրմանը հետևելու ավանդույթով, այլև հայերի` թուրքերի կողմից բռնա-զավթված իրենց բնօրրանում դեռևս մեծամասնություն կազմելու հանգամանքի հիման վրա։ Քարտեզը կարևոր սկզբնաղբյուր է հետագա դարաշրջաններում, մասնավորապես, XIX–XX դարերում թուրքերի կողմից Հայաստանի արևմտյան հատվածը Արևելյան Անատոլիա անվամբ նենգափոխման լուսաբանման հարցում։ В коллекции карт Армянского музея Америки хранится редкая карта 1513 года, которая является одним из самых ранних образцов, отражающих геополитическую картину данного исторического периода и составленных на основе новых нучных данных и птолемеевских карт. Следует отметить, что в историографии картографии северный и южный континент Нового Света редко изображались вместe, помимо этого название страны Бразилии было приведено в форме Paria seu possilia. Карта представляет особую ценность с точки зрения историко-географического воспри-ятия изображения Армении на картах XVI века. Еще в XVI–XVII веках ряд европейских картографов обозначили Армению в ее естественно-исторической среде, на территории между Черным и Каспийским морями, к востоку от Средиземного моря. Подобный подход был обусловлен не только древней, в частности птолемеевской, традицией составления географических карт, но и тем, что на оккупированной тюрками родине армян последние по-прежнему составляли большинство. Карта является важным источником для последующих эпох, особенно в XIX и XX вв., в освещении вопроса фальсификации названия западной части Армении, обозначенной как Восточная Анатолия.