KAZAK TÜRKLERİNİN KÜLTÜR TARİHİNDE KOYUN BAŞINI MİSAFİRLERE İKRAM ETME GELENEĞİ

Abstract

Kazak kültüründe yemeğin sultanı ile töresi et ise, tabak sunmanın sultanı ile töresi de koyun ve büyük baş hayvanın başı sayılır. Kıymetli misafirleri davet ettiği zaman her Kazak koyun keser ve misafirin payı ile kısmeti diye ona koyun başı ikram eder. Günümüzde Kazak misafirperverliğin bir parçası sayılan koyun başı ikram etme geleneği etraflıca incelenmemiştir. Bundan dolayı bu makalede Kazak kültüründe misafirlere koyun başı ikram etme geleneğinin önemi ile özellikleri ortaya konmaya çalışıldı. Koyun kesip etleri ile başını farklı misafirlere ikram etme geleneğinin geçmişten günümüze kadar uzanan bir anlamı vardır. Koyunun başı ile diğer parçalarının önemle haşlanması, ardından saygıdeğer misafirlere sunulması inancıyla ilgili farklı gelenekler ortaya çıkmıştır. Bu törede Kazak aileleri gençlere gelenek ve göreneklerini aktarmakta ve gelecek nesle ulus terbiyesini vermektedirler. Kazak kültüründe sadece koyun başı değil, aynı zamanda büyük baş hayvanın başı da iki parçaya ayrılarak misafirlere ikram edilir. Bu gelenek büyük bir bayram, düğün ve yas günlerinde yerine getirilir. Büyük baş hayvan başının derisi yüzülmekle birlikte koyun başı da özel olarak temizlenir. Bu nedenle temizliğine ve yıkanmasına dikkat etmek önemlidir. Yüksek ateşte tüylerinden temizlendikten sonra yıkanmış koyun başı çenesinden ayrılır, dişleri sökülür ve kulağının içi temizlenir. Bu adet yapılırken koyun başı ile derisinin bütünlüğüne önem verilir. Bu noktada koyunun gözleri akan arındırılır ve içi dikkatlice temizlenir. Koyun gözleri alınmazsa haşlandığı zaman sertleşir ve bu büyükler arasında bu durum ayıp sayılır. Kesilmiş koyunun alnı haça benzeyen şekilde delinir ve bir kulağı kesilir. Günümüzde bu ritüeli gerçekleştiren kadınlar koyun başının ne kadar piştiğini öğrenmek için bunu yaptıklarını söyler. Koyun başı köyün aksakalına, toplumda saygın kişilere, ailenin yaşlısına, dünürlere ve uzaktan gelen kıymetli misafirlere ikram edilir. Sofraya sunarken koyun başı ayrı bir tabağa yerleştirilmelidir. Ekmek üzerine koyun başını koyarak ikram etmek büyük hata sayılır. Koyun kellesi ikram edilen aksakal onun tamamını yemez, tadına baktıktan sonra yanında oturanlara onların kısmeti şeklinde dağıtır. Başın bir yanına bıçak dokunduran aksakal ikinci tarafına dokundurmaz ve iki gözünün etrafı oyulan koyun başı sofra üzerinde gezdirilmez. “İki gözsüz baş” dolaşamaz diye Kazaklara özgü bir inanç vardır. Alnını bıçakla kesmek de bir gelenek sayılır. Bu “misafirin dört tarafı dengeyi sağlasın” diye yapılır. Ayrıca başın burnu ve boynu misafire sunulmaz. Bıçağın sapı kesik kulağa doğru içe doğru çevrilir ve baş sol alnı ile misafir önüne sunulur. Kazakistan’ın bazı bölgelerinde esas hediye için yeni bir bıçak kullanılır ve daha sonra ev sahibinin takdirine bağlı olarak misafir onu bir hediye olarak kendisine alabilir. Aksakalın saygın bir insan olduğunu kanıtlaması anlamında tecrübeli büyükler kendi bıçaklarını yanlarında taşırlar.