ДВОРЦОВАЯ СТРУКТУРА И ЕЕ ФУНКЦИИ В СРЕДНЕВЕКОВЫХ ТЮРКСКИХ ГОСУДАРСТВАХ

Abstract

Тарихи еңбектер мен әдеби жәдігерлерде көптеп кездесетін «сарай ақындары», «сарай қызметкер- лері», «сарай мәдениеті»сияқты атауларнені білдіреді? Мемлекеттің басқару жүйесіндегісарай құрлымы-ның маңыздылығы туралы не білеміз. Сарайлардың қалыптасу үдерісі, оның қызметі мен тарихи маңызы, нақтырақ айтқанда түркі мемлекеттерінің тарихындағы орны қандай болды? Мінеосы сұрақтарға жауап беру бүгінгі тарих ғылымының алдында тұрған мәселелердің бірі. Түркі мемлекеттеріндегі «сарай» мәсе-лесін зерттеу әрі, қазақ мемлекеттілігінің тарихи тамыры болып саналатын түркілік кезеңдегі мемлекеттік жүйе туралы мәлімет жинақтауымызға мүмкіндік береді. Себебі тарихи деректердегі мәліметтерсарай қызметінің мемлекеттің басқару жүйесінде өзіндік мәні мен орны болғанын көрсетеді. Түріктер қалыптастырған мәдениет пен өнер екі маңызды кезеңнен тұрады. Біріншісі– түріктердің исламға дейінгі кезеңі. Бұл дәуірде Орталық Азияның Шығыс және Батыс әлемін байланыстыратын үлкен керуен жолдары бойында қоныстанған түріктер, осы географиялық аймақтың мәдениеті мен сәулетөнері-не өзіндік үлесін қосқаныанық. Екінші кезең болған-Ислам дәуірі мәдениетін зерттеген кезде түріктердің бұл мәдениеттің Шығыстан Батысқа таралуындағы басты қозғаушы күш екендігі көреміз. Көне түрік-тердің тарихындағы биліктің орталығы ретінде сарайдың қалыптасу тарихы да осы екі маңызды кезеңді басынан өткерді. Тарихи деректердегі Атилланың Рим және Византия елшілерін шатыр-сарайларында қабылдағаны туралы, сондай-ақ Қарлұқтардың Ферғана аймағындағы сарай жәдігерлерінің болуы, Анадолыда құрылған түркі мемлекеттеріндегі сарайлар бізгетүрлі географиялық аймақтардаөмір сүрген түркі халықтарының тарихындағы сарай құрлымының даму кезеңдерін анықтауға мүмкіндік береді. Кілт сөздер: Сарай, мемлекет, билеуші, отағ, шатыр, сарай қызметкерлері. В исторических трудах и литературных реликвиях не редко встречаются такие названия, как «дворцовые поэты», «дворцовые служащие», «дворцовая культура». Но что могут означать эти названия и как они появились? Что мы знаем о важности «дворца» в системе государственного управления? Каков был исторический процесс формирования дворцов, каковы были их функции и историческое значение в системе государственного управления, а именно место в истории тюркских государств? Поиск ответов на данные вопросы является одной из насущных проблем, стоящих перед современной отечественной исторической наукой. Изучение «дворца» в тюркских государствах позволяет нам собрать сведения о государственном строе тюркского периода, который является историческим корнем казахской государ-ственности. Данные из исторических источников свидетельствуют о том, что дворцовая деятельность имела свое значение и место в системе государственного управления. Средневековая культура и искусство, сформированные турками, состоят из двух важных этапов. Первый - это доисламский период. Тюрки, поселившиеся вдоль больших караванных дорог, соединяю- щих Восточный и Западный мир безусловно внесли свой вклад в культуру и архитектуру этого региона. Втрой этап-эпоха турко-исламской культуры, в ходе которой тюрки являлись главной движущей силой в распространении мусульманской культуры с Востока на Запад. Принятие римских и византийских послов в шатрах-дворцах древних тюркских каганов и Атиллы, а также, наличие дворцовых реликвий карлуков в Фергане и огузо-турское государства сформировнные в Анатолии позволяют определить этапы развития дворцового строительства в истории тюркских государств. Ключевые слова: Дворец, государство, правитель, шатер, дворцовые служащие. In historical sources and literary relics, we frequently find such names as «palace poets», «palace employees» and«palace culture». However, do we know what these names mean and how did they appear? What do we know about the importance of the palace in the system of state administration? What was the historical process of the formation of palaces, what were their functions, and what was their historical significance in the system of state administration, namely, what do we know about palaces in the history of the Turkic states? These questions are considered one of the most salient ones in modern domestic historical science. The analysis of the theme related to«Palace» in the Turkic states allows us to find theoretical base in the literature about the state system of the Turkic period, which is considered the historical root of the Kazakh statehood. The analysis of findings show that «Palace» has a special function and an importantrole in the process of political management. Medieval culture and art, formed by the Turks, consist of two important stages. The first is the pre-Islamic period. The Turks, who settled along the great caravan routes connecting the Eastern and Western worlds, certainly contributed to the culture and architecture of this region. The second stage is the era of Turkish-Islamic culture. Where the Turks are the main driving force in the spread of Muslim culture from East to West. The reception of Roman and Byzantine ambassadors in the tent-palaces of the ancient Turkic kagans and Attila, as well as the presence of palace relics of the Karluks in Ferghanaand the Oguz-Turkic state formed in Anatolia, allows us to determine the stages of development of palace construction in the history of the Turkic states. Keywords: Palace, state, ruler, tent, palace employees.