СВЯЗЬ ЗАЛОГА С КАТЕГОРИЯМИ ФУНКЦИОНАЛЬНОЙ ГРАММАТИКИ

Abstract

Ұсынылған мақалада қазақ тіліндегі етіс категориясының қолданыстағы функционалдық ерекшеліктеріне кӛңіл бӛліп, сӛйлем ішіндегі қызметтерін ажыратып қарастыруға ұсыныс беріледі. Мақаланың әдістемелік бӛлімінде отандық және ресейлік тіл зерттеуші ғалым- дардың етіс және функционалды грамматика категориялары туралы айтылған ой-пікірлері мен пайымдаулары жазылады. Қазақ тілінің грамматика саласына үлкен үлес қосқан Ахмет Байтұрсынұлының етіс категориялары талданады және ұлы ғалым ұсынған етіс кате- горияларының функционалды қызметтері айқындалады. Етіс категориясының мәнін ашуда функционалды грамматиканың аспектуалды, темпоралды, каузалды және модальді ӛрістерінің маңыздылығы қарастырылады. Қазақ тіліндегі етіс категориясының сабақты етіс түрі орыс және ағылшын тілдеріндегі етіс түрлерімен салғастырылып, ұқсастықтары ұсынылады. Ахмет Байтұрсынұлы ұсынған сабақты етіс категориясының маңыздылығы мысалдар арқылы айқындалып, оны практикалық қазақ тілі оқулықтарына қайта енгізу қажеттілігі ұсынылады. Ахмет Байтұрсынұлы бекіткен алғашқы он етістердің мән- мағыналары толық ашылуларына мүмкіндік жасау үшін, оларды аспектуалды, темпоралды, каузалды және модальді функционалдық категориялар негізінде толық талдап, қазақ тілінің грамматикасының құрамына қайта енуіне себеп болатындай зерттеулер жүргізе отырып, дәлелді тұжырым беру кӛзделеді. Тҥйін сӛздер: аспектуалды, каузалды, темпоралды, функционалды, қазақ тілі, ағылшын тілі, етіс категориялары В представленной статье предлагается обратить внимание на существующие функциональные особенности категории залога на казахском языке и рассмотреть их функции в предложениях. В методической части статьи излагаются мнения и рассуждения отечественных и российских ученых-языковедов о категориях залога и функциональной грамматики. Анализируются категории залогов предложенные великим ученым Ахметом Байтурсынұлы внесший большой вклад в грамматику казахского языка и определяются их функциональные свойства. При раскрытии значения категории залога рассматривается важность аспектуального, темпорального, каузального и модального полей функциональной грамматики. Вид действительного залога в категории залогов казахского языка, будет сопоставлен с аналогичными залогами русского и английского языка. Предложенный Ахметом Байтурсынұлы действительный залог будет определен через примеры значимости категории залога, а также предлагается необходимость его повторного внедрения в практические учебники казахского языка. Для создания возможности полного раскрытия значений первых десяти залогов утвержденных Ахметом Байтурсынұлы требуется предусматривать их детальный анализ на основе аспектуальных, темпоральных, каузальных и модальных функциональных категорий, и с проведением исследований даются выводы, способствующих их повторному внедрению в состав грамматики казахского языка. Ключевые слова: аспектуальные, каузальные, темпоральные, функциональные, казахский язык, английский язык, залоговые категории The presented article proposes to pay attention to the existing functional features of voice category in Kazakh language and consider their functions in sentences. The methodological part of the article sets out the opinions and reasoning of domestic and Russian linguistic scholars about the voice categories and functional grammar. The categories of voice proposed by the great scientist Akhmet Baytursynuly who made a great contribution to the grammar of Kazakh language. Those categories are analyzed and their functional properties are determined. When disclosing the value of the voice category the importance of the aspectual, temporal, causal and modal fields of functional grammar is considered. In Kazakh language active voice will be compared to the analogical types of voices in Russian and English languages. The importance of active voice that was proposed by Akhmet Baytursynuly will be determined through examples and the need for its re-introduction into the practical textbooks of Kazakh language is also offered. To create the possibility of full disclosure of values of the first ten voices approved by Akhmet Baytursynuly needed to be provided for their detailed analysis on the basis of aspectual, temporal, causal and modal functional categories. Also giving reliable research findings, the article recommends contributing them to be re-included into Kazakh language grammar. Keywords: aspectual, causal, temporal, functional, Kazakh language, English language, voice categories