ҚАЗАҚ ЖАЗУЫНЫҢ РЕФОРМАЛАРЫ: ДИАХРОНДЫҚ ЭКСКУРСИЯ

Abstract

Внедрение нового алфавита на основе латинской графики на текущее время сопряжено со множеством социологических, экономических, лингвистических и других сопутствующих проблем. При этом необходимо учесть опыт прошлого, т.к. внедрение латинской графики в 1929 г. также было насыщен различными предшествующими событиями, в которых отражались множество противоречивых мнений и взглядов. Диахронический анализ реформ казахской письменности в период внедрения латиницы в предвоенные годы дает понять и выявить сильные и слабые стороны оппонентов, которые в своих выступлениях аргументированно выражали свои убеждения и взгляды. Их доводы в пользу того или иного мнения дает возможность более глубже осознать их точку зрения, причину их выбора той или иной позиций, уровень языковой компетенции. Ключевые слова: диахронический экскурс, латинский алфавит, арабская графика, звуковой строй, общее языкознание, казахское языкознание. Латын графикасына негізделген жаңа алфавитті енгізу қазіргі уақытта кӛптеген социо- логиялық, экономикалық, лингвистикалық және басқа да мәселелермен байланысты. 1929 жылы латын графикасын енгізу үдерісі бастапқыда кӛптеген қарама-қайшы пікірлер мен кӛзқарастарды кӛрсететін әртүрлі оқиғаларға толы болды. Ұлы Отан соғысына дейінгі жылдары латын әліпбиін енгізу кезеңіндегі қазақ жазуы реформаларының диахрондық талдауы қарсыластардың ӛз сӛздерінде сенімдері мен кӛзқарастарын дәлелді түрде білдіру барысында мықты және әлсіз жақтарын түсінуге және анықтауға мүмкіндік берді. Олардың бір немесе басқа пікірге қатысты дәлелдері олардың кӛзқарасын, белгілі бір позицияны таңдау себебін, тілдік құзыреттілік деңгейін тереңірек түсінуге мүмкіндік береді. Тҥйінді сӛздер: диахрондық экскурсия, латын әліпбиі, араб графикасы, дыбыстық жүйе, жалпы тіл білімі, Қазақ тіл білімі. The introduction of a new alphabet based on Latin graphics for the current time is associated with many sociological, economic, linguistic and other related problems. At the same time, it is necessary to take into account the experience of the past, since the introduction of Latin graphics in 1929 was also saturated with various previous events, which reflected many contradictory opinions and views. The diachronic analysis of the reforms of the Kazakh script during the introduction of the Latin alphabet in the pre-war years makes it possible to understand and identify the strengths and weaknesses of opponents who in their speeches argumentatively expressed their beliefs and views. Their arguments in favor of one or another opinion makes it possible to more deeply understand their point of view, the reason for their choice of one or another position, the level of language competence. Keywords: diachronic excursion, Latin alphabet, Arabic graphics, sound system, general linguistics, Kazakh language knowledge.