Si të lexojmë veprën e Budit “Speculum confessionis”?*

Abstract

Në përgjithësi, shqipja është një gjuhë pa bashkëtingëllore geminate1. Duke pasur parasysh këtë fakt është e habitshme të shohim mbushullimin e madh të bashkëtingëlloreve dyfishe në çdo faqe të librit të parë të Budit, Dottrina Christiana të vitit 1618. Nga një pikëpamje thjesht gjuhësore këto grafi dyfishe janë pa asnjë lloj interesi, duke qenë vetëm një trill i modës tipografike. Ne nuk mund ta dimë me siguri nëse ky lloj pseudogeminacioni i detyrohet vetë autorit apo tipografëve romanë. Por çfarëdo që të jetë, nuk ka dyshim se modeli ka qenë drejtshkrimi italian, në të cilin bashkëtingëlloret dyfishe ishin dhe janë ende tejet të shpeshta; ato shërbejnë për të treguar geminacionet e shumta në atë gjuhë. Për njerëzit e asaj kohe, që ishin mësuar të shihnin më tepër tekste italiane (dhe latine), çdo material i shtypur pa bashkëtingëllore dyfishe mund të jetë dukur pas gjase krejt jonormal. Mund të hamendësohet se ata, dmth. tipografët e Budit, donin ta vinin në vend këtë çudi duke futur në tekstin shqip të DC një numër të madh pseudogeminatash të cilat i bazonin në parime që sot nuk janë të qarta dhe në të cilat nuk do të hyjmë këtu. Edhe Meshari i Buzukut qysh në vitin 1555 përmbante shumë bashkëtingëllore dyfishe pa një geminacion gjegjës në shqipe; dhe ky drejtshkrim i frymëzuar nga italishtja erdhi e u bë kaq i qëndrueshëm saqë ende vazhdonte të përdorej në shekullin XIX.