„[…] i byliśmy za granicą”. Wincentego Pola słupy graniczne i kresy poza Kresami

Abstract

Tematem artykułu jest próba zdefiniowania pojęcia „granica" w twórczości Wincentego Pola. Można zaryzykować stwierdzenie, że Pol za swą „małą ojczyznę" postrzegał Galicję - każdy wyjazd poza jej terytorium traktował w kategoriach odkrywania granic metaforycznych (obecnych w twórczości literackiej) oraz genologicznych (w kontekście Pieśni Janusza). Pol po raz pierwszy był zmuszony przekroczyć granicę podzielonej przez zaborców ojczyzny w 1832 roku, po klęsce po- wstania listopadowego, gdy stał się uczestnikiem spektakularnego wydarzenia: wymarszu do Saksonii w kolumnie stu sześćdziesięciu uchodźców. Entuzjastyczne przekroczenie granicy państwowej ze śpiewem pieśni bojowej na ustach znalazło też wyraz w popularnym cyklu poetyckim Pieśni Janusza, od których rozpoczęła się jego kariera literacka. Można zasugerować, że ów tomik jest również świadectwem przekraczania granic genologicznych w obrębie warsztatu poetyckiego. Już sam tytuł cyklu wskazuje znamienną romantyczną predyspozycję gatunku pieśniowego, asymilującego (tak w literaturze, jak muzyce) różnorodność relacji między słowem a muzyką, między liryką a napięciem dramatycznym. Pol ujawnia się jako romantyk wrażliwy na różno- rodność ukształtowania zarówno wertykalnych prze- stworów górskich szczytów, jak i horyzontalnej linii stepów ukraińskich, spokojnych wodnych zbiorników Gopła i surowych brzegów Dniepru, litewskich rozległych plaż i dzikich nadbrzeży Soły lub Białki, rozległych jezior na Żmudzi oraz groźnego w mrocznym nastroju Morskiego Oka. Topos granicy w twórczości opowieści o strażniku pogranicznych Kresów. Z całą Pola w pełni ujawnia się na przykładzie Mohorta jako opowieść o strażniku granicznym Kresów. Z całą mocą należy podkreślić, że pierwszorzędną rolę odgrywają tu kresy jako granica Rzeczypospolitej. Fragmenty Pieśni o ziemi naszej oraz epigramaty z cyklu Z podróży po burzy potwierdzają, że szczególną rolę granicznych „podmiotów przestrzennych" pełnią w tej twórczości deskrypcje szczytów górskich oraz sieci rzecznej.