YAZMA ESER KAYNAKLI HALK ANLATILARINDA MASAL TÜRÜ TESPİTİ: “HİKÂYET-İ İBRÂHÎM ŞÂH”

Abstract

Türk halk masallarını tespit için yapılan saha derleme çalışmaları ve bu derleme çalışmalarından elde edilen masallar, on yıllardır arşivlenerek Türk masal külliyatını oluşturmuştur. Saha derlemesi yöntemi, halk edebiyatı ürünlerinin tespiti için sıklıkla kullanılan bir yöntem olsa da yalnızca sözlü kültür geleneği içerisinde bulunan masalların tespiti için kullanılmaktadır. Sözlü gelenek içerisinde hâlen yaşayan veya gelenek içerisinde takibi yapılamayan pek çok yazılı masal bulunmaktadır. Gerek Anadolu sahası gerek Anadolu sahası dışındaki yazılı masal geleneği, en az sözlü kültür içerisinde yaşayan masal geleneği kadar bir toplumun masal tabakasını oluşturan temel unsurlardan birisidir. Yazılı masal geleneğinin derleme masallar dışında da tespit edilebileceği bir saha olan yazma eserler içerisinde, masal türünün içerik ve şekil açısından değişimleri de yorumlanabilmektedir. Bu açıdan yazma eserler içerisindeki masal türüne uygunluk gösteren anlatılar; masalın ilk şekli olan urformun bulunması ya da varyant-versiyon araştırmalarında çeşitlilik yaratacak metinlerin tespiti açısından önem arz eden bir konudur. Yazılı masal geleneğini oluşturan bu masallar pek çok yazma eserin içerisinde bulunmakta ve araştırmacılar tarafından tespit edilmeyi beklemektedir. İstanbul Araştırmaları Enstitüsü Kütüphanesi Şevket Rado Yazmalarına SR_000114_05 demirbaş numarasıyla kayıtlı yazma eser içerisinde bulunan Hikâyet-i İbrâhîm Şâh anlatısı da halk masallarına belli noktalardan uygunluk göstermektedir. Bu makalede, yazılı masal geleneğine ait bir masal olduğu düşünülen Hikâyet-i İbrâhîm Şâh anlatısının transkripsiyonlu metni ekseninde; halk hikâyesi, meddah hikâyesi ve masal bütününde değerlendirmek ve ayırt edici özelliklerini ortaya koymak, Hikâyet-i İbrâhîm Şâh’ın masal olup olmadığına dair tespitlerin tartışmasını yapmak amaçlanmıştır. Bu tartışmanın sonucunda anlatı, hem transkripsiyonlu metin hem de orijinal metin olarak bilim dünyasına tanıtılmıştır.