Prawda i normatywność: Czy prawda jest normą oceny twierdzeń?

Abstract

Kategoria prawdy budzi kontrowersje od czasów filozofii starożytnej aż do współczesnej. W związku z dyskusjami na temat korespondencyjnej, klasycznej teorii prawdy powstały teorie nieklasyczne, łączące pojęcie prawdy z oczywistością, skutecznym działaniem, koherencją, powszechną zgodą itp. Ostra polemika próbuje w ogóle wyeliminować kategorię prawdy. Powstaje pytanie: czy taka radykalna krytyka jest słuszna i uzasadniona? Wydaje się, że jest ona przesadna. Celem artykułu jest argumentacja za tezą, że prawda — jako wartość i norma („wzorzec”, element systemu odniesienia itp.) — jest niezbywalna przy epistemicznej ocenie twierdzeń, które mają swoje konsekwencje teoretyczne i praktyczne. Strukturę artykułu wyznaczają następujące punkty: (1) krytyka kategorii prawdy, (2) prawda jako wartość i (3) prawda jako norma w systemie odniesienia. W punkcie wyjścia przyjmuję syntetyczną charakterystykę prawdy sformułowaną przez Michaela P. Lyncha w jego monografii pt. Prawda i życie. Dlaczego prawda jest ważna (2020): (a) Prawda jest obiektywna. (b) Prawda jest wartością, jest dobra. (c) Prawda jest wartościowym celem dociekań. (d) Prawda jest wartościowa ze względu na nią samą. Prawda faktycznie jest wartościowa, umożliwia bowiem stwierdzenie, że ktoś myli się, kłamie, popełnia krzywoprzysięstwo, manipuluje kimś w życiu osobistym czy społecznym. Oprócz tego, bez kategorii prawdy nie można nawet stwierdzić — jak to usiłuje czynić sceptycyzm — że prawdą jest, iż prawda nie jest czymś wartościowym, godnym uwagi itp. Kategoria prawdy — pełniąca funkcję poznawczego celu i normy — pomimo różnych kontrowersji jest wciąż niezbywalna przy ocenie wartości logicznej zdań (i wyrażanych przez nie twierdzeń). Kategoria prawdy jest semantyczna, lecz jej rozpoznawanie — uznawanie zdania przez kogoś za prawdziwe (czyli asercja) — jest kategorią pragmatyczną. Stwierdzana post factum skuteczność działania, podjętego na podstawie jakiegoś zdania, jest mocną racją za tym, aby dane zdanie uznać za prawdziwe. Respekt dla prawdy jest lepszy niż jego brak.