ҚАЗАҚ ДҮНИЕТАНЫМЫНДАҒЫ КОСМОЛОГИЯЛЫҚ ТҮСІНІКТЕР (КҮН МЕН АЙҒА ҚАТЫСТЫ)

Abstract

Currently, it is significant to popularize the cosmological national values of the nomadic Kazakh people, which have arisen under the influence of the forces of nature. The problem of the wide transformation of cosmological ideas, which occupy a special place in the way of life of the Kazakhs into the Kazakh spiritual cultural tends to be demanding. The main purpose of the research is to investigate and analyze the most popular cosmological concepts about the Moon and the Sun among the Kazakh people. This study derives from an in-depth study of cosmological ideas using general scientific and special methods of data collections. However, one of the significant methodologies is a retrospective method, and this study analyzes the elements of ancient history that survived to this day, on the basis of which the revival of events and phenomena in history, was carried out. Results of the study demonstrate that the spiritual values and cultural heritage of the Kazakh nation became the basis for the recognition of the Kazakh worldview through cosmological representations. This study definitively answers the question regarding the concept of "cosmological understanding", which characterizes the national identity of our ancestors that is written on the basis of ethnographic data. It is concluded that with the development of ethnology, spiritual wealth is highly expected to forever remain in the memory of future generations. Further study is needed to identify other factors that could strengthen the effectiveness of these cosmological ideas. Keywords: the Sun cult, the Moon cult, cosmological concepts, Kazakh worldview, celestial bodies. Табиғатпен тұтас өмір сүрген қазақ халқының тұрмыс тіршілігіндегі ұмытылып бара жатқан космологиялық ұлттық құндылықтарымызды дәріптеу өзекті болып табылады. Мақалада қазақтардың өмір сүру салтында ерекше орын алатын космологиялық түсініктерді қазақ рухани мәдениетіне кең көлемде қайта қалыптастыру проблемасы қарастырылды. Зерттеу жұмысының ең басты мақсаты – қазақтар арасындағы Ай мен Күн туралы халықтық космологиялық түсініктерін талдау және зерттеу. Авторлар халық арасынан және ауыз әдебиет деректерінен тереңнен зерттеулер жүргізе отырып, белгілі бір нәтижеге жету үшін жалпы ғылыми және арнайы зерттеу әдістер жиынтығын қолданды. Сол әдістердің ең маңыздысы – ретроспективті әдісі. Қазіргі кезде сақталған көне тарихтың элементтерін оқып-үйрену, солардың негізінде тарихтағы оқиғалар мен құбылыстарды қайта жаңғырту дәл осы әдіспен жүзеге асырылды.Зерттеу жұмысының талдау нәтижесінде қазақ халқының рухани құндылықтары мен мәдени мұраларын космологиялық түсініктер арқылы қазақ дүниетанымын тануға негіз болды. Мақалада қозғалған басты мәселе ретінде қарастырылған тарихи - этнографиялық зерттеулер нәтижесінде ата-бабамыздың ұлттық болмысын сипаттайтын «космологиялық түсінік» ұғымы қорытындыланып, этнология саласының дамуы барысында қазақ халқының рухани байлығы болашақ ұрпақтың мәңгі есінде қалады деп тұжырымдалды. Зерттеу тақырыбын ары қарай дамыту барысы, осы космологиялық түсініктер тиімділігін арттыратын басқа да факторларды анықтау үшін қосымша зерттеулер қажет етіледі. Кілт сөздер: Күн культі, Ай культі, космологиялық түсінік, қазақ дүниетанымы, аспан денелері. В настоящее время является важным популяризировать космологические национальные ценности кочевого казахского народа, возникшие под воздействием сил природы. Проблема широкой трансформации космологических идей, которые занимают особое место в образе жизни казахов и в культуре этого народа является очень актуальной и сложной. Основной целью исследования является изучение и анализ наиболее популярных космологических представлений казахского народа -о Луне и Солнце. Это исследование является результатом углубленного изучения космологических идей с использованием общенаучных и специальных методов сбора данных. Однако одним из значимых методов исследования является ретроспективный метод, и в даннойработе анализируются сохранившиеся до наших дней элементы древней истории, на основе которых осуществлялось возрождение событий и явлений в истории. Результаты исследования демонстрируют, что духовные ценности и культурное наследие казахского народа стали основой для реконструкции казахского мировоззрения через космологические представления. Это исследование окончательно отвечает на вопрос, касающийся понятия "космологическое понимание", которое характеризует национальную идентичность наших предков. В заключение был сделан вывод о том, что развитие космологического понимания будет способствовать сохранению духовного богатства народа, которое навсегда останется в памяти будущего поколения. Необходимы дальнейшие исследования для выявления других факторов, которые могли бы повысить эффективность изучения космологических идей. Ключевые слова: культ Солнца, культ Луны, космологические концепции, казахское мировоззрение, небесные тела.