ХАН АБУЛХАИР И ЕГО ЭПИСТОЛЯРНОЕ НАСЛЕДИЕ

Abstract

Мақалада қазақ халқының көрнекті тұлғаларының бірі Кіші жүз ханы Әбілқайыр мен оның эпистолярлық мұрасы қарастырылады. Әбілқайырдың тұлғасына байланысты көптеген ғылыми еңбектер жарияланған және зерттеуші-ғалымдар оның ұстанған саясатына, әсіресе Кіші жүздің Ресейге қосылу мәселесіне әртүрлі баға береді. Кеңестік дәуірде Орынбор губернаторы И.И. Неплюевтың ұстанған субъективті көзқарасының негізінде Әбілқайырдың тұлғасына біржақты ой қалыптасты. Ханның тұлғасына байланысты қалыптасқан біржақты көзқарасты өзгертуде белгілі ғалым И.В. Ерофеева үлкен еңбегін сіңірді. Ирина Викторовна Кіші жүз ханы Әбілқайырдың Ресей империясымен жақындасуының себептерін дәлелді түрде түсіндіріп ұсынды. Ғалымның 2014 жылы шығарған «1675-1821 жылдардағы қазақ билеуші элитасының эпистолярлық мұрасы» екітомдық құжаттар жинағына енген Әбілқайыр ханның хаттары Қазақстанның жаңа заман тарихы бойынша зерттеушілер үшін құнды дереккөзі болып табылды. Автор мақалада Әбілқайыр ханның эпистолярлық мұрасы арқылы оның тұлғалық болмысын аша отырып, қызықты тарихи фактілерді келтіреді. Сонымен қатар Кіші жүз ханының саясаты мен қызметіне байланысты жаңа ғылыми жарияланымдар жан-жақты қарастырылады. Кілт сөздер:Әбілқайыр хан, И.И. Неплюев, А.И. Тевкелев, аға хан, Кіші жүз, Ресей империясы, бодандылық, элита, эпистолярлық мұра, хат. В статье рассматривается одна из выдающихся личностей казахского народа Хан Младшего жуза Абулхаир иего эпистолярное наследие. Личности Абулхаир хана посвящено много научных трудов и ученые-исследователи по разному оценивают его политику, особенно вопрос присоединения Младшогожуза к России. В советское время на основе субъективных взглядов оренбургского губернатора И.И. Неплюева сформировалось однобокое представление о личности Абулхаира. Известный ученый И.В. Ерофеева проделала огромную работу в изменении сложившегося одностороннего взгляда к личности хана. Ирина Викторовна предложила аргументированную трактовку побудительных мотивов сближения хана Младшего жузаАбулхаира с Российской империей. Вошедшие письма Абулхаир хана в сборник «Эпистолярное наследие казахской правящей элиты 1675-1821 годов» выпущенный ученым в 2014 году являются для исследователей ценным источником по новой истории Казахстана. Автор на основе эпистолярного наследия Абулхаир хана раскрывает его личность, приводит интересные исторические факты. Также в статье всесторонне рассматриваются новые научные публикации касательно политики и деятельности хана Младшего жуза. Ключевые слова:Абулхаир хан, И.И. Неплюев, А.И. Тевкелев, старший хан, Младший жуз, Российская империя, подданство, элита, эпистолярное наследие, письмо. The article deals with one of the outstanding personalities of the Kazakh people, Khan of the Junior ZhuzAbulkhayir and his epistolary heritage. Many scientific works have been devoted to the personality of Abulkhayir Khan, and scholars-researchers evaluate his policy in different ways, especially the issue of joining the Junior Zhuz to Russia. In Soviet times, based on the subjective views of the Orenburg governor I.I. Neplyuev formed a one-sided idea about the personality of Abulkhayir. The famous scientist I.V. Yerofeyeva did a great job in changing the prevailing one-sided view of the personality of the khan. Irina Viktorovna offered a reasoned interpretation of the motives for the rapprochement of the Khan of the Junior ZhuzAbulkhayir with the Russian Empire. Also, the letters of Abulkhayir Khan included in the collection “Epistolary heritage of the Kazakh ruling elite of 1675-1821” released by the scientist in 2014 are a valuable source for researchers on the new history of Kazakhstan. Based on the epistolary heritage of Abulkhayir Khan, the author reveals his personality and cites interesting historical facts. The article also discusses new scientific publications regarding the policy and activities of the Khan of the Junior Zhuz. Keywords :Abulkhayir Khan, I.I. Neplyuev, А.I. Тevkelev, Senior Khan, Junior Zhuz, The Russian Empire, allegiance, elite, epistolary heritage, letter.