К ВОПРОСУ О ФОРМИРОВАНИЯ КАЗАХСКИХ РАБОЧИХ КАДРОВ В ДОРЕВОЛЮЦИОННЫЙ ПЕРИОД

Abstract

Мақала революцияға дейінгі кезеңдегі ұлттық жұмысшы кадрлардың тарихын Қазақстанның Ұлттық индустриялық кадрлары тарихының маңызды кезеңдерінің бірі ретінде қарастырылады. Қазақ жұмысшы кадрларын қалыптастыру процесі дәл 1917 жылғы Қазан төңкерісіне дейін басталғаны белгілі, қазақтың дәстүрлі қоғамының стратификациясы барысында кедейленген шаруаның белгілі бір бөлігі жұмыс іздеп жергілікті темір жолдар, балық аулау және өнеркәсіптік кәсіпорындар салуға бағытталды. Бұл ретте олар туған ауылымен экономикалық байланысты үзбеді және ауыл шаруашылығы жұмыстарына қатысу үшін қажеттілігіне қарай сол жерлеріне қайта оралды. Салалық бөліністе қазақтың көптеген жұмысшылары тұз, балық аулау және тау-кен өндірісінде жұмыс істеді. Білікті еңбек қажет болған өңдеу өнеркәсібінде олардың саны өте төмен болды. Сонымен қатар, қазақтар құрамында білікті кадрлар аз болды. Олар негізінен қосалқы жұмыстармен, біліктілігі жоқ еңбекпен айналысты және сәйкесінше аз жалақы алды. Ауыр еңбек жағдайлары, төмен жалақы, көптеген айыппұлдар, алдау, есеп айырысу, яғни рұқсат беру, билік пен кәсіпорын әкімшілігінің озбырлығы жергілікті жұмысшыларды өздерінің экономикалық және саяси жағдайларын жақсарту үшін күресуге итермеледі. ХІХ ғасырдың екінші жартысы мен ХХ ғасырдың басында қазақ жұмысшылары да стихиялық, ұйымдастырылмаған сипаттағы өңірдегі жұмысшы қозғалысына қатысты. Мысалы, қазақ жұмысшылары белсенді қатысқан Қазақстандағы ең ірі ереуіл 1905-1907 жылдардағы орыс революциясы жылдарында Успен кенішінде болды. Түйінді сөздер: Қазақстан, қазақ жұмысшылары, Ресей империясы, шаруа, кәсіпшілік, өнеркәсіп, теміржол көлігі. Статья рассматривает историю национальных рабочих кадров в дореволюционный период, как один из важнейших этапов истории национальных индустриальных кадров Казахстана. Известно, что процесс формирования казахских рабочих кадров начался именно до Октябрьской революции 1917 г. когда в ходе расслоения казахского традиционного общества, определенная часть обедневших шаруа в поисках работы направлялась на строительство местных железных дорог, промыслы и промышленные предприятия. При этом они не разрывали экономические связи с родным аулом и возвращались туда по мере необходимости для участия в сельскохозяйственных работах. Это широко распространенное явление называлось отходничество. В отраслевом разрезе достаточно большое количество казахских рабочих было занято на соляных, рыбных промыслах и в горнодобывающем производстве. В обрабатывающей промышленности, где требовался квалифицированный труд, их численность была незначительной. В составе казахов мало было квалифицированных кадров. Они занимались главным образом подсобными работами, неквалифицированным трудом и соответственно получали скудное жалование. Тяжелые условия труда, низкая зарплата, много- численные штрафы, обман, обсчет, т.е. вседозволенность, произвол властей и администрации предприятий толкали местных рабочих на борьбу за улучшения своего экономического и политического положения. Во второй половине ХІХ века и начале XX века в рабочем движении в регионе, имевшем стихийный, неорганизованный характер участвовали и казахские рабочие. Например, самая крупная забастовка в Казахстане, где активно участвовали казахские рабочие, произошла на Успенском руднике в годы русской революции 1905-1907 гг. Ключевые слова: Казахстан, казахские рабочие, Российская империя, шаруа, промыслы, промышленность, железнодорожный транспорт. The article considers the history of national workers in the pre-revolutionary period as one of the most important stages in the history of national industrial personnel in Kazakhstan. It is known that the process of formation of Kazakh workers began precisely before the October Revolution of 1917, when, in the course of the stratification of the Kazakh traditional society, a certain part of the impoverished sharua, in search of work, had to go to the construction of local railways, crafts and industrial enterprises. At the same time, they did not break economic ties with their native aul and returned there as needed to participate in agricultural work. This widespread phenomenon was called otkhodnichestvo. In the sectoral context, a fairly large number of Kazakh workers were employed in the salt, fisheries and mining industries. In the manufacturing industry, where skilled labor was required, their numbers were negligible. There were few qualified personnel among the Kazakhs. They were mainly engaged in auxiliary work, unskilled labor and, accordingly, received meager salaries. Difficult working conditions, low wages, numerous fines, fraud, cheating, i.e. permissiveness, arbitrariness of the authorities and the administration of enterprises pushed local workers to fight for the improvement of their economic and political situation. In the second half of the 19th century and early of the 20th century, Kazakh workers also participated in the labor movement in the region, which had a spontaneous, unorganized character. For example, the largest strike in Kazakhstan, where Kazakh workers actively participated, took place at the Uspensky mine during the Russian Revolution of 1905-1907. Keywords: Kazakhstan, Kazakh workers, Russian Empire, sharua, crafts, industry, railway transport.