А. БАЙТУРСЫНУЛЫ И РАЗВИТИЕ СФЕРЫ ОБРАЗОВАНИЯ В НАЧАЛЕ ХХ ВЕКА

Abstract

Мақалада А. Байтұрсынұлының ХХ ғасыр басында қазақ тіліндегі мектеп оқулықтарын даярлау жұмысына қосқан үлесі анықталады. Қазан революциясынан кейін Қазақстанда большевиктер билігі орнап, қоғамның барлық саласы түбегейлі өзгерістерге ұшырады. Күрделі өзгерістер білім беру саласын қамтыды. Зайырлы білім беру бағдарламалары негізінде оқытудың жаңа жүйесі жүзеге асты. Осы бағыттағы жұмыстардың толыққанды жүзеге асуына кедергісін келтірген жайттардың бірі заман талабына сай келетін оқулықтардың жоқтығымен байланысты болды. Азамат соғысынан кейін Алаш зиялылары большевиктер қатарына өтті. Большевиктер өз кезегінде ұлт қайраткерлерінің әлеуетін осы бағытқа пайдаланды. А. Байтұрсынұлы Ағарту халық комиссары болып тағайындалды. Осы жылдан бастап қазақ тіліндегі мектеп оқулықтарын жазу ісі жүйелі жоспарға сай орындала бастады. А.Байтұрсынұлы тіл білімі саласында бірнеше оқулықтар жазды. Сонымен қатар білім беру саласын жаңа тәртіпке сай реттеді. Мектептерге қазақ тіліндегі оқулықтар жазу ісіне ұлт қайраткерлерін ұйымдастырды. Осы бағыттағы жұмыстар нәтижелі болды. Бірнеше жылдың ішінде тіл білімі, математика, жаратылыстану, тарих, физика, география және тағы да басқа пәндер бойынша оқулықтар жарық көрді. Кілт сөздер: Ағарту халық комиссары, оқулық, зайырлы білім беру, мектеп, термин, пән, жүйе. В статье раскрывается вклад А. Байтурсынова в работу по подготовке школьных учебников на казахском языке в начале ХХ века. После Октябрьской революции в Казахстане установилась власть большевиков, и все слои общества претерпели радикальные изменения. Серьезные изменения коснулись сферы образования. Реализована новая система обучения на основе светских образовательных программ. Одна из вещей, которая препятствовала полноценной реализации работ в этом направлении, была связана с отсутствием учебников, отвечающих современным требованиям. После Гражданской войны алашская интеллигенция перешла в ряды большевиков. Большевики, А.Байтурсынович назначен наркомом просвещения. С этого года работа по написанию школьных учебников на казахском языке ведется по системному плану. А.Байтурсынович написал несколько учебников по языкознанию. Кроме того, в соответствии с новым порядком отрегулировал сферу образования. В школах организовали национальных деятелей по написанию учебников на казахском языке. Работа в этом направлении была плодотворной. В течение нескольких лет были опубликованы учебники по языкознанию, математике, естественным наукам, истории, физике, географии и многим другим предметам. Ключевые слова: Народный комиссар просвещения, учебник, светское образование, школа, термин, предмет, система. The article reveals the contribution of A. Baitursynuly to the work on the preparation of school textbooks in the Kazakh language at the beginning of the twentieth century. After the October Revolution, the power of the Bolsheviks was established in Kazakhstan, and all layers of society underwent radical changes. Serious changes have affected the field of education. A new training system based on secular educational programs has been implemented. One of the things that prevented the full implementation of work in this direction was due to the lack of textbooks that meet modern requirements. After the Civil War, the Alash intelligentsia joined the ranks of the вolsheviks. The Bolsheviks, in turn, used the potential of national figures in this direction. A. Baitursynovuly was appointed People's Commissar of Education. Since this year, the work on writing school textbooks in the Kazakh language has been carried out according to a systematic plan. A.Baitursynuly wrote several textbooks on linguistics. In addition, in accordance with the new order, he regulated the sphere of education. National figures were organized in schools to write textbooks in the Kazakh language. The work in this direction has been fruitful. Within a few years, textbooks on linguistics, mathematics, natural sciences, history, physics, geography and many other subjects were published. Keywords: рeople's Commissar of Education, textbook, secular education, school, term, subject, system.