The Nature of Understanding of the Qur'an in the context of Muhâsibî's Fehmü'l-Qur'an/ Premises of The Scıence of Interpretation

Abstract

Kendisinde tefsir ilminin kavramsal çerçevesinin çizildiği ve tefsirde kullanılan başlıca kuralların ele alındığı ulûmü’l-Kur’ân alanında erken dönemlerden itibaren müstakil kaynaklar telif edilmiştir. Bu kaynaklardan bazıları kurucu metinler olarak öne çıkar; tefsir ilminin mahiyeti, işlevi, metodolojisi ve diğer şer‘î ilimlerle ilişkisine dair önemli tespitler yapar. Tasavvuf, tefsir, kelâm ve hadis gibi ilimlerde söz sahibi olan Hâris el-Muhâsibî’nin Fehmü’l-Ḳurʾân isimli başyapıtı ise sorunsalı, muhtevası ve üslubu açısından alanın diğer eserlerinden ayrışır. Ulûmü’l-Kur’ân kaynakları büyük ölçüde epistemolojik ve metodolojik düzeyde Kur’an’ı anlamanın nasıllığına odaklanırken Fehmü’l-Ḳurʾân’da Kur’an’ı anlamanın neliği sorunsallaştırılır ve ahlak terbiyesi ile yetkinleşen bir akıl/anlam teorisi inşa edilir. Böylece eserin kavram sorgulamaları müellifin varlık felsefesine uzanır. Bu araştırmada, Muhâsibî’nin Fehmü’l-Ḳurʾân’la alana kattığı özgün değer ortaya çıkartılmaya çalışılırken, tefsir ilminin sistematik yapısı, diğer şer‘î ilimlerle bağlantısı, Allah’ın kelam sıfatı-dil ilişkisi gibi konular problematik hale getirilmiş, hipotez bağlamında çözümlenmiştir. Metin analizinde tümevarım, söylem analizinde tümdengelim yöntemlerinin kullanıldığı araştırmada, Fehmü’l-Ḳurʾân’ın geleneksel paradigmayı şekillendiren ve şer‘î ilimlerin otantik yapısını resmeden bir kurguya sahip olduğu tespit edilmiştir.