Ballıklızâde Ahmed Mâhir Efendi’nin el-Muhkem fî Şerhi’l-Hikem Adlı Eserinde İşârî Tefsir

Abstract

Ahmed Mâhir Efendi Osmanlı’nın son dönemlerinde Kastamonu’da yetişmiş çok yönlü bir âlimdir. O, hem hayatının bir bölümünü geçirdiği Kastamonu’da hem de üst düzey devlet görevlerinde bulunduğu İstanbul’da gerek ilim adamlığı ve gerekse siyasetçi kimliği ile temayüz etmiş bir şahsiyettir. Aynı zamanda mutasavvıf ve şair kimliği de olan Ahmed Mâhir, eserleri, fikirleri ve yetiştirdiği öğrencileriyle Osmanlı’nın ilim ve kültür dünyasına önemli katkılar sunmuş birisidir. Uzun bir süre Kastamonu ve İstanbul’daki medreselerde ve Dârulfünun’da müderris ve şeyhülkurrâ unvanıyla başta tefsir ve kıraat olmak üzere, kelam ve hadis dersleri vermiştir. Ahmed Mâhir, İbn Atâullah el-İskenderî’nin tasavvuf klasikleri arasında yer alan el-Hikemü’l-Atâiyye isimli eserini şerh ederek edebi yönünü de göstermiştir. Nazımla nesir arası bir tarzda yazılmış olan bu eserin ilk manzum Osmanlıca Türkçe çevirisi de onun tarafından yapılmıştır. Ahmed Mâhir’in el-Muhkem fî şerhi’l-Hikem ismini verdiği bu eserinde her ne kadar tasavvufun temel kavram ve ıstılahları ele alınsa da eserin içeriği, konuların işleniş tarzı, sıklıkla âyetlere yapılan atıflar ve bunlara getirilen yorumlar, söz konusu eserin işârî tefsir açısından da ele alınmasının faydalı olacağını düşündürmüştür. Ahmed Mâhir’in el-Muhlem fî şerhil’l-Hikem isimli eserinde işârî tefsir yaklaşımının ele alındığı bu çalışmamızda, konunun önemini ve çerçevesini belirten giriş kısmından sonra müellifin ilmî ve tasavvufî kişiliği ele alınarak araştırmamamıza zemin oluşturulmaya çalışılmıştır. Daha sonraki aşamada Ahmed Mâhir’in tefsirciliğine değinilmiş, onun bu alanda telif ettiği eserlerden hareketle tefsirci yönü ortaya konulmaya çalışılmış-tır. Sonrasında ise araştırmamıza mesnet teşkil eden eserin işârî tefsir açısından önemi vurgulanmış, ardın-dan konuya dair bazı örnekler verilerek âyetlere yüklenen tasavvufi anlamlar tespit edilmeye çalışılmıştır.