КУХОННАЯ УТВАРЬ СО СРЕДНЕВЕКОВОГО ГОРОДИЩА СЫГАНАК (МНЕНИЯ И РАССУЖДЕНИЯ)

Abstract

2020 жылы Сығанақ қаласындағы №19 нысанның оңтүстік батыс қазба шекара жиегінен, бетіне қазан төңкерілген төрт тостақ табылды. Өткен жылдары аталмыш қаланың белгілі бөліктерінде жүргізілген қазба жұмыстары барысында керамикалық дастархан фрагменттері де алынған болатын. Бұл табылымдар Сығанақ қаласы тұрғындарының асхана мәдениетінен сыр шертуі мүмкін. Ыдыс бетінің тағарамен жабылуын тазалық тұрғысынан алып қарасақ – бұл қазіргі кездегі аналарымыздың асхана тәртібі мен қағидалырын еске түсіреді. Сонымен қатар, сол кездің өзінде халық арасында «зиянкес тылсым күштер» бар деген сенім айтарлықтай орын алған деген ойға жетелейді. Бұл жағдай ең болмағанда ыдыс бетін бір тал шыбықпен жапқан қазақ халықының сенімімен астасып жатқандай көрінеді. Ал, ескі ырым жоралғылық тұрғысынан алып қарар болсақ, қазақтың тұрмыстық дәстүрінде қазанды төңкеру практикасының тұяқсыз қалған кісінің қабірі басында атқарылғандығын байқаймыз. Сондықтанда да, беті жабық ыдыстардың астарында бұрынғы Сығанақ тұрғындарының дүниетанымы мен рухани өмірінің қыр сырлары жатуы әбден мүмкін. Бұл мақалада қазба барысында табылған төңкерілген қазан және қазанның астынан алынған тостақтар қазақтың күнделікті тұрмыс қағидалары және ырым жоралғыларымен байланыстыра отырып қарастырылды. Сонымен қатар жұмыста әдіснама-лық тұрғыдан сипаттау, салыстыру және аналитикалық талдау сияқты зерттеу әдістері қолданылды. Түйін сөздер: Қызылорда, Сығанақ қалашығы, орта ғасыр, мәдениет, саз ыдыстар, археология Во время раскопок средневековго городища Сыганак в 2020 году на юго-западной окраине раскопа №19 под перевернутым котлом были обнаружены четыре чаши. В предыдущие годы при раскопках в некоторых частях города были обнаружены фрагменты керамических дастарханов. Эти находки могут рассказать нам о кулинарной культуре сыгнакцев. Если судить с точки зрения чистоты, то что посуда прикрыта сверху казаном – это напоминает нам современные правила поведения на кухне наших современных женщин. В то же время вероятно уже в то время среди жителей были распостранены представления о существовании «вредных мистических сил». Эта ситуация, кажется, переплетается с верованиями казахов, которые обязательно прикрывают посуду сверху, хотя бы веточкой. И если мы посмотрим на этот старинный обряд с точки зрения традиций, то увидим, что в казахской бытовой традиции обряд опрокидывания котла совершался на могиле человека оставшегося без наследников. Поэтому вполне возможно, что под закрытыми сосудами скрываются тайны мировоззрения и духовной жизни бывшего сыгнакцев. В статье, обнаруженный в ходе раскопок котел и чашки рассматриваются во взаимосвязи с повседновной бытовой практикой и поверьями и ритуалами казахов. Использовались такие методы исследования, как методологическое описание, сравнение и аналитический анализ. Ключевые слова: Кызылорда, городище Сыганак, средневековье, культура, глиняные сосуды, археология During the excavations of the medieval settlement of Syganak in 2020, four bowls were found under an inverted cauldron on the southwestern outskirts of excavation No. 19. In previous years, during excavations in some parts of the city, fragments of ceramic dastarkhans were found. These findings can tell us about the culinary culture of the gamenak people. Judging from the point of view of cleanliness, the fact that the dishes are covered with a cauldron on top reminds us of the modern rules of behavior in the kitchen of our modern women. At the same time, probably already at that time, ideas about the existence of "harmful mystical forces" were widespread among the inhabitants. This situation seems to be intertwined with the beliefs of the Kazakhs, who necessarily cover the dishes from above, at least with a twig. And if we look at this ancient rite from the point of view of traditions, we will see that in the Kazakh everyday tradition, the rite of overturning the cauldron was performed on the grave of a person without heirs. Therefore, it is quite possible that under the closed vessels the secrets of the worldview and spiritual life of the former gamenak are hidden. In the article, the cauldron and cups discovered during the excavations are considered in connection with the daily everyday practice and beliefs and rituals of the Kazakhs. The research methods used were methodological description, comparison and analytical analysis. Keywords: Kyzylorda, settlement Shyganak, middle ages, culture, earthen vessels, archeology.