ПАВЛОДАР ҚАЛАСЫНЫҢ КҮНДЕЛІКТІ ТАРИХ АСПЕКТІСІНДЕ ҚАЛЫПТАСУ ЖӘНЕ ДАМУ ТАРИХЫ (XIX ҒАСЫРДЫҢ АЯҒЫ ХХ ҒАСЫРДЫҢ БАСЫ)

Abstract

Историческая наука не стоит на месте. Время порождает новые ее направления и ставит новые акценты в ходе ее прочтения. Одним из современных направлений развития исторической науки является, так называемая, история повседневности, которая возникла во второй половине XX века, в ходе нового этапа развития исторического процесса. Она рассматривает как текущие процессы в обществе, так и отдельные события или явления в жизни общества, из которых, в принципе и складывается жизнь. В данной статье рассматриваются изменения в жизни города сквозь призму повседневной жизни, в период проникновения и развития капиталистических отношений в Казахстан на примере города Павлодара, одного из колониальных городов северо-восточного Казахстана. Павлодар, город возникший как колониальный форпост на восточных рубежах Российской империи по заветам Петра Великого, который рассматривал казахские степи как «ключи и врата в Азию». Осваивая Западную Сибирь, Россия запланировала уже прибрать к рукам и азиатские территории, примыкающие к Сибири. К тому же надо было закрыть свои новоявленные сибирские земли от посягательств воинственных джунгар. С этой целью Российская империя построила ряд военных укреплений вдоль Иртыша – крепости Усть-Каменогрск, Семипалатинск, Осьмерыжская, Песчанная, Черноярская, Ямышевская, Коряковский форпост и т.д. Некоторые из них со временем превратились в города с большим экономическим потенциалом. Таковым стал Павлодар, изначально заложенный как форпост Коряковский. Возросший экономический статус Коряковского форпоста, ставший городом Павлодаром с 1861 г. согласно Указу царя, определялся активно действующей сезонной пристанью, откуда отправлялась коряковская соль по всей Западной и Восточной Сибири, а также павлодарская пшеница была востребована в Сибири. Она тоже отправлялась речным путем. Распространение капиталистических отношений в азиатском регионе дало толчок к активизации ярмарочной торговли, где торговые запросы метрополии и колоний удовлетворялись на ярмарочных торжищах. Развитие экономики города меняет социальную структуру и соответственно идет рост социально- культурных интересов и запросов жителей. Жизнь города становится интенсивной, повседневность расцвечивается в более яркие краски. Это развитие местной творческой самодеятельности дворянского собрания, редкие, но все же гастроли артистов из центра России, увеличение числа школ, библиотек, открытие кинотеатра и т.п. В совокупности складывается некая повседневная будничная жизнь города, описывая которую мы видим поступательное движение общества. Ключевые слова: уездный город, казаки, переселенческое управление, низшая сельскохозяйственная школа, киргизское училище, церковно-приходская школа, ярмарки, церкви, мечеть, пристань, судоходство, пароходы Тарих ғылымы бір орында тұрған жоқ. Уақыт оның жаңа бағыттарын тудырады және оны оқу барысында жаңа екпін қояды. Тарих ғылымының дамуының қазіргі бағыттарының бірі - күнделікті өмір тарихы. Ол ХХ ғасырдың екінші жартысында, тарихи процестің дамуының жаңа кезеңінде пайда болды. Ол қоғами өмірде орын алған түрлі ағымдағы процестерді, жеке оқиғалар мен құбылыстарды да қарастырады. Бұл мақалада еліміздің Солтүстік-Шығысында орын алған отарлық қалаларының бірі Павлодарда капиталистік қатынастардың енуі мен дамуы кезеңіндегі күнделікті өміріндегі өзгерістер қарастырылады. Павлодар, Ресей империясының шығыс шекараларында отарлық форпост ретінде пайда болған қала, Ұлы Петрдің өсиеттері бойынша, мұндай қалалар қазақ даласын «Азияға өтудің кілттері мен қақпаларына» айналдыруы керек еді. Батыс Сібірді игере отырып, Ресей Сібірге іргелес орналасқан Азия аумақтарын да өз қолына алуды мақсат етіп қойды. Сонымен қатар, жаңадан қосып алған Сібір жерлерін жауынгер жоңғарлардың қол сұғуынан да қорғау қажет болды. Осы мақсатта Ресей империясы Ертіс бойында Өскемен, Семей, Осьмережская, Песчанная, Черноярская, Ямышевская, Коряков форпості сияқты бірқатар әскери бекіністер салды. Уақыт өте келе олардың кейбіреулері үлкен экономикалық болашағы бар қалаларға айналды. Солардың бірі - бастапқыда Коряков форпост ретінде құрылған Павлодар қаласы болды. Патша жарлығымен 1861 жылы Павлодар қаласына айналған Коряков форпості жоғары экономикалық маңызының артуына сол кезде белсенді жұмыс істеген маусымдық порттар ықпал етті. Олардан Батыс және Шығыс Сібірге Коряков тұзы, сол сияқты, Сібірде аса сұранысқа ие павлодарлық бидай тасымалданды. Азиялық аймақта капиталистік қатынастардың қалыптаса бастауының нәтижесінде жәрмеңкелік сауда жедел қарқынмен дамып, өз кезеңінде ол метрополия мен отар елдердің саудаға деген қажетін қанағаттандырды. Қала экономикасының дамуы қала тұрғындарының әлеуметтік құрылымының да өзгеруіне ықпал етеді және сәйкесінше, халықтың әлеуметтік-мәдени мүдделері мен сұраныстарының өсуі байқалады. Қала өмірі қарқынды және күнделікті өмір ашық түстерге боялғандай әсер береді. Мұның дәлелі ретінде, дворяндар жиналысының жанынан құрылған жергілікті өнерпаздар шығармашылығының дамуын, Ресей орталықтарынан, сирек болса да, келетін әртістердің гастрольдік сапарларын, мектептер мен кітапханалар санының өсуін, кинотеатрдың ашылуын және т. б. айтуға болады. Қорыта келгенде, біз осылайша, қаланың күнделікті өмірін сипаттай отырып, тұтас қоғамның ілгерілеп дамуын байқауымызға болады. Түйінді сөздер: уездік қала, казактар, қоныс аудару басқармасы, төменгі дәрежелі ауыл шаруашылығы мектебі, қырғыз училищесі, шіркеу мектебі, жәрменке, шіркеу, мешіт, кемежай, кеме қатынасы, пароходтар. Historical science does not stand still. Time generates new directions of it and puts new accents in the course of its reading.One of the modern trends in the development of historical science is the so-called history of everyday life, which arose in the second half of the XX century, during a new stage in the development of the historical process. It considers both current processes in society and individual events or phenomena in the life of society, from which, in principle, life is formed. This article examines the changes in the life of the city through the prism of everyday life, during the penetration and development of capitalist relations in Kazakhstan on the example of the city of Pavlodar, one of the colonial cities of north-eastern Kazakhstan. Pavlodar, a city that emerged as a colonial outpost on the eastern borders of the Russian Empire according to the precepts of Peter the Great, who regarded the Kazakh steppes as "keys and gates to Asia". While developing Western Siberia, Russia has already planned to take over the Asian territories adjacent to Siberia. Besides, it was necessary to close their newly-found Siberian lands from the encroachments of the militant Dzungars. To this end, the Russian Empire built a number of military fortifications along the Irtysh – the fortresses of Ust-Kamenogorsk, Semipalatinsk, Osmeryzhskaya, Peschannaya, Chernoyarskaya, Yamyshevskaya, Koryakovsky outpost, etc. Some of them eventually turned into cities with great economic potential. This was Pavlodar, originally laid down as an outpost of Koryakovsky. While developing Western Siberia, Russia was already planning to seize the Asian territories adjacent to Siberia. In addition, it was necessary to close the newly appeared Siberian lady from the encroachments of the militant Dzungars. To this end, the Russian Empire built a number of military fortifications along the Irtysh – fortresses Ust-Kamenogorsk, Semipalatinsk, Osmeryzhskaya, Sandy, Chernoyarskaya, Yamyshevskaya, Koryakovskaya outpost, etc. Some of them eventually turned into cities with great economic potential. It was Pavlodar, originally laid out as an outpost of Koryakovsky. The spread of capitalist relations in the Asian region gave impetus to the intensification of fair trade, where the trade requests of the metropolis and colonies were satisfied at fair grounds. The development of the city's economy is changing the social structure and, accordingly, there is an increase in the socio-cultural interests and requests of residents. The life of the city becomes intense, everyday life blossoms into brighter colors. These are the development of local amateur artistic activity of the noble assembly, rare, but still tours of artists from the center of Russia, an increase in the number of schools, libraries, the opening of a cinema, etc. Together, a certain everyday everyday life of the city develops, describing which we see the progressive movement of society. Keywords: county town, сossacks, resettlement administration, lower agricultural school, Kyrgyz school, parish school,fairs, churches, mosque, wharf, shipping, steamboats.