ИСТОРИЯ СОЦИАЛЬНО-ЭКОНОМИЧЕСКОГО РАЗВИТИЕ ВНЕШНЕГО АЯГУЗСКОГО ОКРУГА В 1830-1850 гг.

Abstract

ХІХ ғ. Қазақстанның Ресейге қосылу үрдісінде саяси-әкімшілік, әлеуметтік-экономикалық және қоныстанушыларды қоныстандыру істері қазақ даласында сыртқы округтарды ашу арқылы жүзеге асырылды. Қазақстанда округтардың ашылуы және қазақ даласының отарлануы кеңестік тарихнамада біржақты қарастырылды. Отандық тарихнамада Қазақстанның Ресейге қосылу үрдісі бүгінгі көзқарас тұрғысынан толыққанды зерттеуді қажет етеді. Өйткені, Кеңес үкіметінің орнауына дейінгі Қазақстан тарихын зерттеу тарихтағы «ақтаңдақтар» бетін ашуға мүмкіндік береді. Мақалада 1830-1850 жж. Аякөз сыртқы округының ашылу тарихы мен әлеуметтік-экономикалық дамуы қарастырылды. Сонымен қатар, мақалада орта жүз қазақтарын бір орталықтан басқару ісін енгізу мақсатында ашылған сыртқы округтарға болыстар мен ауылдарды біріктіру жұмыстары орыс әкімшілігі тарапынан аса сақтықпен жүргізілгендігі баяндалады. Аякөз сыртқы округын ашу кезінде жергілікті қазақ сұлтандарының билікке таласушылдығы орын алып, әр округтың территориялық бөлінісі қайта қаралып, нақтыланды. Бұл бір жағынан қазақ даласында округтардың ашылуына себеп болса, екінші жағынан Ресейдің қазақ даласын түбегейлі отарлауына жол ашты. Мақалада, Аякөз сыртқы округының ашылу тарихын зерделеуде, жергілікті қазақ халқының дәстүрлі мал шаруашылығының көші-қон жолдары өзгеріске ұшырағандығы және Ресей мен Қытай мемлекеттері арасындағы сауда жолдарының қауіпсіздігі қазақ даласына казак әскерлерінің қоныстандырылуымен қамтамасыз етілгендігі талдауға алынды. Мақалада, ҚР ОММ мұрағат құжаттары мен ХІХ ғасырда қазақ даласында болған саяхатшылардың естеліктеріндегі материалдары пайдаланылды. Аякөз сыртқы округының 1830-1850 жж. әлеуметтік-экономикалық даму тарихы арнайы ғылыми-зерттеу нысаны болған емес. Политика колонизации Казахстана в процессе присоединения к России в ХІХ веке и переселения переселенцев в казахскую степь проводилась через открытие внешних округов в казахских степяж. История радикальной колонизации казахской степи рассматривалась в советской историографии в одностороннем порядке. Объективная оценка истории открытия внешних округов в отечественной историографии еще требует полноценного изучения. Изучение истории Казахстана до обретения независимости с сегодняшней точки зрения позволяет вскрыть «белые пятна» в отечественной истории. В статье рассматривается история открытия и социально-экономического развития внешнего Аягузского округа в 1830-1850 гг. Администрация Российской империи к введению централизованного управления казахами Среднего жуза, объединению волостей и сел в открытые округа вел осторожную политику. Во время открытия внешнего Аягузского округа местные казахские султаны боролись за власть, и территориальное деление каждой волости и села было пересмотрено и уточнено заново. С одной стороны, это привело к открытию округов в казахских степях, с другой стороны к радикальной колонизации казахских степей Россией. В статье исследуется история открытия внешнего Аягузского округа, изменения традиционных маршрутов скотоводства и обеспечения безопасности торговых путей между Россией и Китаем с вводом казачьих войск. В статье использованы архивные документы Центрального государственного архива республики Казахстан и материалы из воспоминаний путешественников, посетивших казахские степи в XIX веке. История социально-экономического развития внешнего Аягузского округа в 1830-1850 гг. не являлась объектом специального исследования. The policy of colonizing Kazakhstan in the process of joining Russia in the 19th century and resettlement of immigrants to the Kazakh steppe was carried out through the opening of external districts in the Kazakh steppe. The history of the radical colonization of the Kazakh steppe was considered unilaterally in Soviet historiography. An objective assessment of the history of the opening of external districts in Russian historiography still requires a full-fledged study. Studying the history of Kazakhstan before gaining independence from today's point of view allows to reveal the "blank spots" in the national history. The article examines the history of the discovery and socio-economic development of the external Ayaguz district in 1830-1850. The Russian administration pursued a cautious policy towards the introduction of centralized management of the Kazakhs of the Middle Zhuz, the unification of volosts and villages into open districts. During the opening of the outer Ayaguz district, local Kazakh sultans fought for power, and the territorial division of each district was revised and refined anew. On the one hand, this led to the opening of districts in the Kazakh steppes, on the other hand, to the radical colonization of the Kazakh steppes by Russia. The article examines the history of the opening of the external Ayaguz district, changes in the traditional routes of cattle breeding and ensuring the safety of trade routes between Russia and China with the introduction of Cossack troops. The article uses archival documents of the Central State Archives of the Republic of Kazakhstan and materials from the memoirs of travelers who visited the Kazakh steppes in the 19th century. The history of the socio-economic development of the external Ayaguz district in 1830-1850. was not the object of special research.