HOMEROS’UN TERCÜME-İ HÂLİ: 19. VE 20. YY.’DA OSMANLI-TÜRK AYDINLARININ GÖZÜYLE HOMEROS BİYOGRAFİSİ

IF 0.1 4区社会学 0 FOLKLORE

Milli Folklor Pub Date : 2023-09-19 DOI:10.58242/millifolklor.1262919

Ayşe TAŞKENT

{"title":"HOMEROS’UN TERCÜME-İ HÂLİ: 19. VE 20. YY.’DA OSMANLI-TÜRK AYDINLARININ GÖZÜYLE HOMEROS BİYOGRAFİSİ","authors":"Ayşe TAŞKENT","doi":"10.58242/millifolklor.1262919","DOIUrl":null,"url":null,"abstract":"İlias ve Odüsseia adlı destanların ozanı Homeros, Osmanlı Türkçesi ve Türkçe kaynaklarda “server-i şuarâ, şairlerin en büyüğü/başı, şiir sanatının babası, Anadolulu şair, İyonyalı şair” olarak anılmaktadır. 1885/1886 yılında Naim Fraşeri'nin (ö.1900) Yunanca aslından yaptığı ilk tamamlanmamış Homeros çevirisi ile Türkler İlias’ı Osmanlı Türkçesi üzerinden okuma imkânı bulmuştur. Ancak Türklerin Homeros destanlarının temalarına ve kahramanlarına yabancı olmadıkları bilinmektedir. 1815 tarihinde F. von Diez’in Denkwürdigkeiten von Asien adlı eserinde Tepegöz ile Odüsseia destanındaki Polyphemos adlı küklopu karşılaştırmasıyla Homeros destanları ile Dede Korkut destanları arasındaki benzerlikler ve erken tarihsel ilişkiler tartışılmaya başlamıştır. Fatih Sultan Mehmet'in (ö. 886/1481) 1462'deki Troia ziyareti ve Topkapı sarayında 1463’e tarihlenen Johannes Dokeianos’un intinsah ettiği İlias nüshası Sultanın ve Osmanlı saray çevresinin Yunan edebiyatına ve Homeros’a ilgisinin en önemli göstergesi olarak değerlendirilmiştir. Kâtib Çelebi’nin (ö. 1067/1657) Cihannümâ zeylinde, Hezarfen Hüseyin Efendi’nin (ö. 1103/1691) ve Müneccimbaşı Ahmed Dede’nin (ö. 1113/1702) eserlerinde Truva anlatılarına yer vermeleri Osmanlı âlimlerinin İslam dışı büyük edebiyat temaları ve mitlerinden haberdar olduklarının göstergesidir. 1839, 1856 ve 1860 yıllarında yapılan reformlarla Osmanlı İmparatorluğu’nun yüzünü Batı'ya dönmesi ile özellikle Yunan, Roma klasikleri ve dünya edebiyatından çeviriler teşvik edilmiştir. Yusuf Kâmil Paşa'nın (ö. 1876) 1862 yılında Terceme-i Telemak başlığı ile Fénelon’dan yaptığı çeviri ile Türkler dolaylı yoldan da olsa Homeros ile bir kez daha karşılaşmıştır. Heinrich Schliemann'ın (ö. 1890) 1873 yılında Homeros'un Troia'sı ile birlikte Priamos'un hazinelerini de bulduğunu sandığı kazılar Osmanlı'da Homeros destanlarına olan ilgiyi canlandırmıştır. 19. yüzyılın sonlarına doğru, giderek artan sayıda Osmanlı aydını ve edebiyatçısı Homeros destanlarıyla ilgilenmeye başlamıştır. Makalemizde öncelikle Homeros ve destanlarına erken Osmanlı ilgisi incelenecek ardından 19. yy.’ın sonundan 20. yy.’ın başına kadar Osmanlıca ve Türkçe kaynaklarda Homeros ve eserlerinin nasıl ele alındığı incelenecektir. 1863 tarihinden Homeros’tan ilk tam Türkçe tercümenin yapıldığı 1940 tarihine kadar dergi, mecmua ve gazete gibi süreli yayınlarda, Yunan edebiyatı ve tarihi hakkındaki eserlerde ve ilk Türkçe tercümelerin girişlerinde Homeros’un doğum tarihi, doğum yeri, seyahatleri, İlias ve Odüsseia destanlarının nasıl ele alındığı incelenmiştir. Tasvir-i Efkâr, Kevkebü'l İlm, Hayat Mecmuası, Milli Talim ve Terbiye Cemiyeti Mecmuası, İctihad gibi süreli yayınlarda; M. Rauf (ö. 1918), Mehmed Tevfik (ö. 1915), Halit Ziya (ö. 1945), İsmail Hikmet Ertaylan (ö.1967), İsmail Habip Sevük’ün (ö.1954) Yunan edebiyatı hakkındaki eserlerinde Homeros’un hayatı ve eserleri hakkında bilgi verilmiştir. Ali Haydar (ö. 1914), Namık Kemal (ö.1888) ve Ahmed Midhat Efendi’nin (ö.1912) eserlerinde; Şemseddin Sâmi (ö.1904), Ahmet Midhat Efendi ve Nabizâde Nâzım’ın (ö.1893) Yunan mitolojisi hakkındaki eserlerinde Homeros, Truva savaşı ve Yunan mitolojisindeki önemli figürler anılmaktadır. Yusuf İzzet Paşa (ö.1922), Ali Canip Yöntem (ö. 1967), Abdullah Cevdet Karlıdağ (ö.1932), Ahmed Refik Altınay’ın (ö. 1937) Homeros hakkındaki makaleleri, müstakil çalışmalarda ve süreli yayınlarda yayımlamıştır. Naim Fraşeri, Selanikli Hilmi (ö. 1942) ve Ömer Seyfettin’in (ö. 1920) tamamlanmamış ilk İlias tercümelerinde Homeros’un biyografisi ve destanları hakkında açıklamalar yer almaktadır. Homeros kaynaklarda zaman zaman gerçek zaman zaman da efsanevî bir şair olarak tanıtılmakta, doğduğu yere nispetle milaszâde, mélésigéne ve kör manasına gelen Homeros olarak anılmaktadır. Homeros, Yunan şairleri, tragedya ve komedya yazarlarının öncüsü; Roma ve Avrupa’daki şairlerin en önemli kaynağı olarak gösterilmektedir. Homeros İran’ın millî destanı Şâhnâme’nin müellifi Firdevsî ve şair Nizâmî ile karşılaştırılmış, Aristoteles’in hocalık yaptığı Büyük İskender’in hayranlık duyduğu bir şair olarak tasvir edilmiştir. Meles, Salamis, Rodos, Kolofon, Argos, Atina şehirleri özellikle İzmir/Smyrne Homeros’un doğum yeri olarak kabul edilmiştir. Homeros’un doğum tarihi Truva savaşı ve Herodot'un doğum tarihi esas alınarak yaklaşık m.ö. 900 senesi olarak belirlenmiştir. Tyrsenia, İberya, İthaka, Kolofon, Kyme, Neonteikhos, Foça, İos, Hellas, Samos, Kios isimli şehirler Homeros’un seyahat ettiği şehirler olarak anılmaktadır. Homeros’un biyografisi ve destanları hakkındaki açıklamalar 1795 yılında Friedrich August Wolf'un Prolegomena ad Homerum adlı eseriyle gündeme gelen “Homeros Sorunu” na dair Osmanlı-Türk aydınının yaklaşımlarını da göstermektedir.","PeriodicalId":44416,"journal":{"name":"Milli Folklor","volume":"39 1","pages":"0"},"PeriodicalIF":0.1000,"publicationDate":"2023-09-19","publicationTypes":"Journal Article","fieldsOfStudy":null,"isOpenAccess":false,"openAccessPdf":"","citationCount":"0","resultStr":null,"platform":"Semanticscholar","paperid":null,"PeriodicalName":"Milli Folklor","FirstCategoryId":"1085","ListUrlMain":"https://doi.org/10.58242/millifolklor.1262919","RegionNum":4,"RegionCategory":"社会学","ArticlePicture":[],"TitleCN":null,"AbstractTextCN":null,"PMCID":null,"EPubDate":"","PubModel":"","JCR":"0","JCRName":"FOLKLORE","Score":null,"Total":0}

引用次数: 0

Abstract

İlias ve Odüsseia adlı destanların ozanı Homeros, Osmanlı Türkçesi ve Türkçe kaynaklarda “server-i şuarâ, şairlerin en büyüğü/başı, şiir sanatının babası, Anadolulu şair, İyonyalı şair” olarak anılmaktadır. 1885/1886 yılında Naim Fraşeri'nin (ö.1900) Yunanca aslından yaptığı ilk tamamlanmamış Homeros çevirisi ile Türkler İlias’ı Osmanlı Türkçesi üzerinden okuma imkânı bulmuştur. Ancak Türklerin Homeros destanlarının temalarına ve kahramanlarına yabancı olmadıkları bilinmektedir. 1815 tarihinde F. von Diez’in Denkwürdigkeiten von Asien adlı eserinde Tepegöz ile Odüsseia destanındaki Polyphemos adlı küklopu karşılaştırmasıyla Homeros destanları ile Dede Korkut destanları arasındaki benzerlikler ve erken tarihsel ilişkiler tartışılmaya başlamıştır. Fatih Sultan Mehmet'in (ö. 886/1481) 1462'deki Troia ziyareti ve Topkapı sarayında 1463’e tarihlenen Johannes Dokeianos’un intinsah ettiği İlias nüshası Sultanın ve Osmanlı saray çevresinin Yunan edebiyatına ve Homeros’a ilgisinin en önemli göstergesi olarak değerlendirilmiştir. Kâtib Çelebi’nin (ö. 1067/1657) Cihannümâ zeylinde, Hezarfen Hüseyin Efendi’nin (ö. 1103/1691) ve Müneccimbaşı Ahmed Dede’nin (ö. 1113/1702) eserlerinde Truva anlatılarına yer vermeleri Osmanlı âlimlerinin İslam dışı büyük edebiyat temaları ve mitlerinden haberdar olduklarının göstergesidir. 1839, 1856 ve 1860 yıllarında yapılan reformlarla Osmanlı İmparatorluğu’nun yüzünü Batı'ya dönmesi ile özellikle Yunan, Roma klasikleri ve dünya edebiyatından çeviriler teşvik edilmiştir. Yusuf Kâmil Paşa'nın (ö. 1876) 1862 yılında Terceme-i Telemak başlığı ile Fénelon’dan yaptığı çeviri ile Türkler dolaylı yoldan da olsa Homeros ile bir kez daha karşılaşmıştır. Heinrich Schliemann'ın (ö. 1890) 1873 yılında Homeros'un Troia'sı ile birlikte Priamos'un hazinelerini de bulduğunu sandığı kazılar Osmanlı'da Homeros destanlarına olan ilgiyi canlandırmıştır. 19. yüzyılın sonlarına doğru, giderek artan sayıda Osmanlı aydını ve edebiyatçısı Homeros destanlarıyla ilgilenmeye başlamıştır. Makalemizde öncelikle Homeros ve destanlarına erken Osmanlı ilgisi incelenecek ardından 19. yy.’ın sonundan 20. yy.’ın başına kadar Osmanlıca ve Türkçe kaynaklarda Homeros ve eserlerinin nasıl ele alındığı incelenecektir. 1863 tarihinden Homeros’tan ilk tam Türkçe tercümenin yapıldığı 1940 tarihine kadar dergi, mecmua ve gazete gibi süreli yayınlarda, Yunan edebiyatı ve tarihi hakkındaki eserlerde ve ilk Türkçe tercümelerin girişlerinde Homeros’un doğum tarihi, doğum yeri, seyahatleri, İlias ve Odüsseia destanlarının nasıl ele alındığı incelenmiştir. Tasvir-i Efkâr, Kevkebü'l İlm, Hayat Mecmuası, Milli Talim ve Terbiye Cemiyeti Mecmuası, İctihad gibi süreli yayınlarda; M. Rauf (ö. 1918), Mehmed Tevfik (ö. 1915), Halit Ziya (ö. 1945), İsmail Hikmet Ertaylan (ö.1967), İsmail Habip Sevük’ün (ö.1954) Yunan edebiyatı hakkındaki eserlerinde Homeros’un hayatı ve eserleri hakkında bilgi verilmiştir. Ali Haydar (ö. 1914), Namık Kemal (ö.1888) ve Ahmed Midhat Efendi’nin (ö.1912) eserlerinde; Şemseddin Sâmi (ö.1904), Ahmet Midhat Efendi ve Nabizâde Nâzım’ın (ö.1893) Yunan mitolojisi hakkındaki eserlerinde Homeros, Truva savaşı ve Yunan mitolojisindeki önemli figürler anılmaktadır. Yusuf İzzet Paşa (ö.1922), Ali Canip Yöntem (ö. 1967), Abdullah Cevdet Karlıdağ (ö.1932), Ahmed Refik Altınay’ın (ö. 1937) Homeros hakkındaki makaleleri, müstakil çalışmalarda ve süreli yayınlarda yayımlamıştır. Naim Fraşeri, Selanikli Hilmi (ö. 1942) ve Ömer Seyfettin’in (ö. 1920) tamamlanmamış ilk İlias tercümelerinde Homeros’un biyografisi ve destanları hakkında açıklamalar yer almaktadır. Homeros kaynaklarda zaman zaman gerçek zaman zaman da efsanevî bir şair olarak tanıtılmakta, doğduğu yere nispetle milaszâde, mélésigéne ve kör manasına gelen Homeros olarak anılmaktadır. Homeros, Yunan şairleri, tragedya ve komedya yazarlarının öncüsü; Roma ve Avrupa’daki şairlerin en önemli kaynağı olarak gösterilmektedir. Homeros İran’ın millî destanı Şâhnâme’nin müellifi Firdevsî ve şair Nizâmî ile karşılaştırılmış, Aristoteles’in hocalık yaptığı Büyük İskender’in hayranlık duyduğu bir şair olarak tasvir edilmiştir. Meles, Salamis, Rodos, Kolofon, Argos, Atina şehirleri özellikle İzmir/Smyrne Homeros’un doğum yeri olarak kabul edilmiştir. Homeros’un doğum tarihi Truva savaşı ve Herodot'un doğum tarihi esas alınarak yaklaşık m.ö. 900 senesi olarak belirlenmiştir. Tyrsenia, İberya, İthaka, Kolofon, Kyme, Neonteikhos, Foça, İos, Hellas, Samos, Kios isimli şehirler Homeros’un seyahat ettiği şehirler olarak anılmaktadır. Homeros’un biyografisi ve destanları hakkındaki açıklamalar 1795 yılında Friedrich August Wolf'un Prolegomena ad Homerum adlı eseriyle gündeme gelen “Homeros Sorunu” na dair Osmanlı-Türk aydınının yaklaşımlarını da göstermektedir.

查看原文本刊更多论文

荷马的译本：19 世纪和 20 世纪奥斯曼土耳其知识分子眼中的荷马传记

在奥斯曼土耳其语和土耳其语资料中，《伊利亚特》和《奥德赛》史诗的作者荷马被称为 "最伟大的诗人、诗歌艺术之父、安纳托利亚诗人、爱奥尼亚诗人"。1885/1886 年，纳伊姆-弗拉谢里（Naim Fraşeri，卒于 1900 年）首次从希腊原文翻译了不完整的《荷马史诗》，使土耳其人能够用奥斯曼土耳其语阅读《伊利亚特》。然而，众所周知，土耳其人对荷马史诗的主题和英雄人物并不陌生。1815 年，F. von Diez 在其《Denkwürdigkeiten von Asien》中将独眼巨人与《奥德赛》中的独眼巨人波吕斐摩斯相提并论，荷马史诗与 Dede Korkut 史诗之间的相似之处和早期历史关系开始被讨论。征服者穆罕默德苏丹（卒于 886 年/1481 年）于 1462 年访问了特洛伊，托普卡帕宫中由约翰内斯-多克亚诺斯（Johannes Dokeianos）题写的 1463 年《伊利亚斯》副本被认为是苏丹和奥斯曼帝国宫廷对希腊文学和荷马感兴趣的最重要标志。卡蒂卜-切莱比（Kâtib Çelebi，卒于 1067/1657）在其《西汉努马》附件、赫扎尔芬-胡赛因-埃芬迪（Hezarfen Hüseyin-Efendi，卒于 1103/1691）和穆内西姆巴希-艾哈迈德-德德（Müneccimbaşı Ahmed Dede，卒于 1113/1702）的作品中都有特洛伊叙事，这表明奥斯曼学者了解伟大的非伊斯兰文学的主题和神话。随着 1839 年、1856 年和 1860 年的改革，奥斯曼帝国开始面向西方，并鼓励翻译希腊、罗马经典和世界文学作品。1862 年，尤素福-卡米尔-帕夏（卒于 1876 年）翻译了费内隆的《Terceme-i Telemak》，土耳其人再次接触到荷马，尽管是间接接触。海因里希-施里曼（Heinrich Schliemann，卒于 1890 年）在 1873 年进行了发掘，他认为自己发现了普里阿摩斯的宝藏以及荷马史诗中的特洛伊，这重新激发了奥斯曼帝国对荷马史诗的兴趣。19 世纪末，越来越多的奥斯曼帝国知识分子和文人开始对荷马史诗感兴趣。本文首先分析了奥斯曼帝国早期对荷马及其史诗的兴趣，然后研究了从 19 世纪末到 20 世纪初奥斯曼帝国和土耳其的资料是如何处理荷马及其作品的。从 1863 年到 1940 年，即第一部完整的土耳其语荷马作品译本问世之前，在杂志、期刊和报纸等期刊中，在希腊文学和历史著作中，以及在第一部土耳其语译本的导言中，是如何讨论荷马的出生日期、出生地、旅行、《伊利亚特》和《奥德赛》的。在《Tasvir-i Efkâr》、《Kevkebü'l İlm》、《Hayat Mecmuası》、《Millî Talim ve Terbiye Cemiyeti Mecmuası》、《İctihad》等期刊以及 M.Rauf（卒于 1918 年）、Mehmed Tevfik（卒于 1915 年）、Halit Ziya（卒于 1945 年）、İsmail Hikmet Ertaylan（卒于 1967 年）、İsmail Habip Sevük（卒于 1954 年）的希腊文学作品中，都介绍了荷马的生平和作品。在 Ali Haydar（卒于 1914 年）、Namık Kemal（卒于 1888 年）和 Ahmed Midhat Efendi（卒于 1912 年）的作品中，以及在 Şemseddin Sâmi（卒于 1904 年）、Ahmet Midhat Efendi 和 Nabizâde Nâzım（卒于 1893 年）关于希腊神话的作品中，都提到了荷马、特洛伊战争和希腊神话中的重要人物。Yusuf İzzet Paşa（卒于 1922 年）、Ali Canip Yöntem（卒于 1967 年）、Abdullah Cevdet Karlıdağ（卒于 1932 年）、Ahmed Refik Altınay（卒于 1937 年）在独立著作和期刊上发表了关于荷马的文章。Naim Fraşeri、Selanikli Hilmi（卒于 1942 年）和 Ömer Seyfettin（卒于 1920 年）未完成的第一部《伊利亚特》译本包括荷马的传记和对其史诗的解释。在资料中，荷马有时是真实存在的，有时是传说中的诗人，他被称为 Homeros，意思是 milaszâde、mélésigéne 和 blind，与他的出生地有关。荷马被认为是希腊诗人、悲剧和喜剧作家的先驱，也是罗马和欧洲诗人最重要的来源。人们将荷马与伊朗民族史诗《沙纳美》的作者费尔达夫西和诗人尼扎米相提并论，称他是亚历山大大帝崇拜的诗人，亚里士多德曾教导过他。梅勒斯、萨拉米斯、罗得岛、科洛芬、阿尔戈斯、雅典，尤其是伊兹密尔/斯米尔内等城市被认为是荷马的出生地。根据特洛伊战争和希罗多德的出生日期，荷马的出生日期被确定为大约公元前 900 年。荷马游历过的城市包括提尔塞尼亚、伊比利亚、伊萨卡、科洛丰、基姆、新泰克霍斯、福卡、伊奥斯、希腊、萨摩斯、基奥斯。关于荷马传记和史诗的解释还显示了奥斯曼土耳其知识分子对 "荷马问题 "的态度，1795 年，弗里德里希-奥古斯特-沃尔夫的《荷马序言》（Prolegomena ad Homerum）使 "荷马问题 "凸显出来。

本文章由计算机程序翻译，如有差异，请以英文原文为准。

求助全文

约1分钟内获得全文求助全文

来源期刊

Milli Folklor FOLKLORE-

CiteScore

0.30

自引率

50.00%

发文量

期刊介绍： Millî Folklor Uluslararası Kültür Araştırmaları Dergisi 1989 yılında yayın hayatına başlamıştır. Halk Bilimi, Etnoloji, Antropoloji, Edebiyat ve kültür araştırmaları alanındaki çalışmalara yer veren Millî Folklor Dergisi 1998 yılından itibaren kimi ulusal/uluslararası indeksler ve veritabanları tarafından taranmaktadır. A&HCI, CSA, EBSCO, GJS, IBSS, MLA, SCOPUS, SJR, TA, UPD ve TÜBİTAK/ULABİM tarafından kaydedilen Millî Folklor Dergisi, araştırma, derleme, inceleme, çeviri ve tanıtma içerikli bilimsel metni hem basılı hem de elektronik ortamda okuru ile paylaşmaktadır.