OSMANLI EVRAKINDA TÜRK POLİTİK MECAZI: MOSKOF

Abstract

Bu makalede Osmanlı-Türk Evrakı’nda ortak bir Türk tarihî mecazı Moskof üzerinde durulmuştur. Moskof adının bir kavram olarak yalnızca Osmanlı Devleti ve Çarlık Rusyası değil, Osmanlı ile başlamamış ve bitmemiş uzun Türk-Rus ilişkilerinin coğrafi beşerî ve siyasi tarih akışı da anlam yükünü ve mecazlaşma sürecini belirlemiştir. Moskof yapıtaşı bir kavramdır. Osmanlı Devleti tarihi üzerinden düşünüldüğünde dar anlamlı olarak, hem yapısal hem de konjonktürel anlam müdahalelerine uğramıştır. Türk yazı dilinde işlenerek Osmanlı devlet ve toplum hayatı, egemen devletler, toplumlar ve uluslar arası ilişkiler çerçevesinde de gitgide karmaşıklaşmış hayat akışı da kayda alınmış, Osmanlı resmî belgelerinin kuyud-ı kadime veya evrak-ı kadime denilen ve 19. Yüzyıl (1800-) öncesine tarihlenen devlet evrakında da Rus, Rusyalı, Rusyalu yanında Moskof, Moskoflu ve varyant biçimleri, ya tek başına, ya ayrı ayrı, ya da yan yana, türlenerek resmî ve hususî belge metinde sebepli ve anlamlı varlığı hemen çarpar. Bu sözcüğün güçlü ve zorlu politik, toplumsal ve kültürel kavramlaşma ve mecazlaşma macerası için, Osmanlı ve Osmanlı olmayan Modern Türk (: Genel Türk) ve Türkiye tarihi (11. yy-) açısından İstanbul’un fethi de başlangıç sayılmalıdır. Bu tarih itibarıyla Osmanlı egemen sahasında da Moskof renkten renge girmiş, biçimden biçime bürünmüştür. Kavramın anlam çeşitlenmesi ve çoğalması Osmanlı tarihinde hem bir başlangıç hem de bir son olarak 1774 dönümü (Küçük Kaynarca veya Kaynarca), 1783, 1792 kırılmasına da bağlanmalıdır. Çalışmada çeşitli metin örnekleriyle bu Osmanlı-Türk özgün politik mecazının çağlar boyu kazanacağı, Osmanlı ve sonrası modern ideolojik müdahaleleri üzerinde durulmuştur.