Doğrudan Yabancı Yatırımları Etkileyen Faktörlerin Çok Değişkenli İstatistiksel Yöntemler ile İncelenmesi

Abstract

Yabanci yatirimlar, dogrudan ve dolayli yabanci yatirimlar olmak uzere iki kisimda incelenmektedir. Dolayli yabanci yatirimlar, bir ulkeden baska bir ulkeye olan sicak para ya da portfoy yatirimlari olarak ifade edilirken; dogrudan yabanci yatirimlar, uluslararasi yatirimcilarin bir ulkeye fabrika gibi uretim tesisleri kurarak, sube acarak, tasinmaz edinerek veya var olan bir sirketi tamamen ya da kismen satin alarak yaptiklari yatirimlardir. Kuresellesmenin etkisi ile ulkeler arasinda bilgi, hizmet ve sermaye hareketleri hiz kazanmis ve bunun bir sonucu olarak da ulkelerin buyume ve kalkinma sureclerinde dogrudan yabanci yatirimlarin etkisi on plana cikmistir.  Dogrudan yabanci yatirimlar, yatirim yapilan ulkeye yeni teknoloji getiren, sosyal ve ekonomik  fayda saglayan kalici yatirimlardir. Bu calismada, literaturde dogrudan yabanci yatirimlar uzerinde etkisi oldugu vurgulanan degiskenler ekonometrik bir bakis acisiyla degerlendirilmek yerine cok degiskenli istatistiksel yontemler ile degerlendirilmistir. Dunya Bankasi 2014 yili verilerinden hareketle OECD, Ortadogu ve Latin Amerika ulkeleri incelemeye alinmistir. Calismanin ilk asamasinda birimler degiskenler olarak alinmis ve dogrudan yabanci sermaye yatirimlarini etkileyen cesitli makro ekonomik, sosyal ve kurumsal dinamikler arasindaki iliski dikkate alinarak Ortadogu, OECD ve Latin Amerika ulkelerinden olusan bu uc farkli ulke grubu, uzakliklar matrisine dayanan bir boyut indirgeme teknigi olan cok boyutlu olcekleme ile kiyaslanmistir. Ikinci asamada ise ilgilenilen ulke gruplari icerisindeki homojen ulke gruplari, kumeleme analizi ile belirlenmis ve bulgular degerlendirilmistir. Ortadogu ve Latin Amerika ulkelerinde dogrudan yabanci yatirimlari etkileyen degiskenlerin makro ekonomik degiskenler olmadigi, politik istikrar, yolsuzluk duzeyi ve demokrasi gibi degiskenlerin belirleyici oldugu gorulmustur. Turkiye’nin dogrudan yabanci yatirimlar acisindan Ortadogu ulkelerinden Urdun, Lubnan, Israil ve Tunus ile benzer yapida oldugu; OECD ulkelerinden ise Kore ile dogrudan yabanci yatirimlar ve iliskili faktorler bakimindan benzer yapi sergiledigi saptanmistir.