SELÇUKLULARIN ERKEN DÖNEMİNDE VEZİRLİK KURUMU

Abstract

Dandanakan Savasi’nda Gaznelileri agir bir hezimete ugratarak bagimsizliklarini ilan eden ve devletlerini kuran Selcuklular, artik sultan unvanini kullanmaya baslayan Tugrul Bey’in liderliginde hizli bir kurumsallasma surecine girmislerdi. Bu kurumsallasma surecinde Selcuklu siyasi yapisinda ortaya cikan bircok idari ogeden biri de vezirlik oldu. Abbâsilerden itibaren Islâm dunyasinda yaygin olarak kullanim alani bulan bir siyaset aygiti olarak vezirlik, devlet baskani konumundaki sultanin otoritesinin uygulanmasi ile ilgiliydi. Sultanin mutlak vekili olarak vezir, yetkisini dogrudan sultandan alir, icra faaliyetlerini onun adina yuruturdu. Bu manadaki vezirlik muessesesi, Selcuklularda, henuz erken donemlerde, Sultan Tugrul Bey doneminde belirginlesmeye basladi. Ilk vezirini 1030’lu yillarin sonunda edindigi bilinen Tugrul Bey bes vezir ile calisti. Bu vezirlerin ilk dordu temel anlamda vezirlik kurumunun siyasi gucunu kullanabilen vezirler olmayip daha ziyade devletin kurulus evresinde Sultan Tugrul Bey’e sosyal ya da ekonomik katki saglamis olan zengin toprak sahipleriydi. Fakat Sultan’in son veziri Amidu’l-Mulk Kunduri, “vezir” kelimesinin butun siyasal icerimlerini en otoriter bir bicimde kullanmasiyla tarihe gececek, onunla birlikte, kurum tam anlamiyla belirleyici bir icra makamina donusecek ve zaman zaman sultanin otoritesini dahi golgede birakacakti. Calismada, Selcuklularin kurulus donemlerinde vezirlik kurumunun gecirdigi evrimsel sureci irdelemeye calisacak ve ilk Selcuklu vezirlerinin kullandigi yetkinin bicimini degerlendirilmistir.