İzzeddin Hasanoğlu ve Altı Balkan Şairinin Şiirlerinde Türk Mitolojisine Ait Bazı Ortak Motifler

Abstract

XIII. yüzyıl Anadolu ve Azerbaycan Türklüğü için kolay geçmemiştir. Anadolu Selçuklu Devleti Babai İsyanı ile zor duruma düşmüş, Kösedağ Savaşı’nda yenilerek Moğol işgaline uğrayıp İlhanlı Devleti’ne bağımlı olmuş, bir müddet sonra da tarihe karışmıştır. Bu dönem Türklerin yaşamdan ümidini kestiği çağlardır. Her iki coğrafyadaki Moğol işgali ile oluşan zulüm, katlanması son derece zor olan vergiler, halkı bu durumdan kurtaracak bir devletten yoksunluk insanları doğal olarak Tanrı’ya yöneltmiştir. Anadolu ve Azerbaycan’da kurulan tarikatlar, Horasan erenleri olarak anılan ozan-dervişler faaliyet yürüttükleri tarikatlarda insanlara kendi güçleriyle kurtuluşun reçetesini sunmuştur. İzzeddin Hasanoğlu bu gezginci ozanlardan biri olup Türkçeleşme akımının başat şairlerindendir. Yazmış olduğu “Kitab-ı Siretü’n Nebi” adlı mesnevisi Hz. Muhammed’in hayatı, mücadelesi ve Hz. Ali cenklerine hasredilmiştir. Yazdığı eser takriben beş yüz yıl sonra 1802 yılında İstanbul’da istinsah edilmiştir. Mesnevi dinî karakterli olsa da Türk destan geleneğini İslami prensipler doğrultusunda dile getirmiş, eski Türk diline ait söylemler, deyim ve atasözlerini kullanmıştır. Hasanoğlu’nun Azerbaycan şairi olduğunu ilk defa Fuat Köprülü dile getirmiştir. On altıncı yüzyıl tezkirecisi Âşık Çelebi “Meşaʿirü’ş-Şuara”sında Selman-ı Bursevî ve Makamî’den bahsettiği yerlerde Hasanoğlu’nun yazdığı türkülerin Anadolu’da meşhur olduğunu vurgulamıştır. Bu makalede “Kitab-ı Siret’ün Nebi”de kullanılan bazı motiflerin 6 (Altı) Balkanlı divan şairinin (Priştineli Mesihi, Âşık Çelebi, Kalkandelenli Muidi, Bosnalı Âsım, Murtaza Sükûtî ve Selanikli Meşhurî) şiirlerindeki anlam derinlikleri karşılaştırmalı olarak incelenmiştir.