Teşkīk Style İn Badīʿ

Abstract

Bu makalede Arap edebiyatında hitabete dayalı bir söylem biçimi olan teşkîk üslubu ve edebi nükteleri incelenmiştir. Teşkîk bir sözü, dinleyiciyi şüphe içerisinde bırakacak şekilde söylemektir. Diğer bir deyişle muhatabın kendisine söylenen ve şek içeren bir sözde iki ve daha fazla mana/hüküm arasında bırakılmasıdır. Bu üslup, şiir ve nesirde kullanıldığı gibi Kurân-ı Kerîm’de de geçmektedir. Muhatabı etkilemek üzere sözü anlamsal açıdan güzelleştirmeyi gaye edindiği için teşkîk sanatı bedî‘ ilmi içinde değerlendirilmelidir. Teşkîk, muhatabı şüphe içinde bırakmayı gaye edinmesiyle tevcîhten, cümle ve terkiplerde görülmesi yönüyle de tevhîm sanatından ayrılır. Bununla birlikte geldiği sözdizimsel yapıların birbirine benzemesi nedeniyle meânî ilmiyle de ilişkilidir. Teşkîk içeren bir anlatımda kapalılık vardır ve muhatap, şüphe ve şaşkınlık içinde bırakıldığı için o sözle hangi anlamın kastedildiğini bilemez. Bununla birlikte teşkîk üslubuna başvuran kişi (konuşan) bu manalardan hangisini tercih ettiğini bilir. Konuşan kişi dinleyicinin ilgisini çekmek, onu belirli bir psikolojik duruma sokmak için de bu üsluba başvurur. Teşkîk sanatı Arap belâgatında ve özellikle bedî‘ ilminde kullanılmasına rağmen Mağrib belâgat ekolünden olan el-ʿUmde fî meḥâsini’ş-şiʿr ve âdâbih adlı eserin sahibi İbn Reşîk el-Kayrevânî (ö. 456/1064) ve el-Menzeʿü’l-bedî‘ʿ fî tecnîsi esâlîbi’l-bedî‘ʿ adlı mantıkî belâgat eseriyle tanınan Ebü’l-Kâsım Sicilmâsî (ö. ?) hariç bu üslubu ayrı bir başlık altında inceleyen bir kaynak ya da çalışma tespit edilememiştir. Dolayısıyla bu çalışmada Sicilmâsî’nin kategori ve mantık ilmi açısından yaklaşarak teşkîki tanımlaması ve ayrı bir edebi üslup olarak ele alması özellikle vurgulanmıştır.