XV. ve XVI. Yüzyıl Osmanlı Kaynaklarında Dimetoka’da Bektaşi Tekke ve Zaviyeleri

Abstract

Osmanlılar, 1352 yılında Çimpi ve ardından 1354 yılında Gelibolu Kalesini alarak Balkanlara geçmiş ve burada fetih faaliyetlerini sürdürmüşlerdir. Kısa sürede Trakya’da pek çok şehir Osmanlı hâkimiyeti altına alınmıştır. Trakya’da ilk fethedilen şehirlerden birisi de bugün Yunanistan sınırları içerinde yer alan Dimetoka şehridir. Osmanlı idari taksimatına dahil edilen ve Seydi Ali Sultan’ın Zaviyesinin bulunduğu coğrafyada yer alan Dimetoka, Çirmen Sancağına bağlı bir kaza merkezi haline getirilmiştir. Osmanlı hâkimiyetine geçtikten sonra Dimetoka ve çevresinde erken dönem Osmanlı uçbeylerine ve dini önderlere ait tekke ve zaviyeler kurulmaya başlanır. Bunları daha sonra vakıfların kurulması takip eder. Bu kurumları ve yerleşim birimlerini kuranlar arasında akıncı beylerinden Evrenos Bey, Malkoç Bey, Mezid Bey ve Turhan Bey gibi akıncı uç beyleriyle karşılaşırız. Dini önderler arasında ise, Abdal Cüneyd, Çakmak Dede, Ahi Dinek, Kanad Abdal ve Hızır Baba’yı sayabiliriz. Akıncı Beyleri ve dini önderlerin zaviye ya da vakıf adı ile kurduğu kurumlara meşruluk sağlayan sultan beratları I. Murad, Yıldırım Bayezid, I. Mehmed, II. Murad ve Fatih Sultan Mehmed gibi Osmanlı padişahları tarafından bu kişilere tevcih edilmiştir. Bu zaviye ve vakıfların gelir kaynakları arasında Sultan Şah, Göç Beyi, Bektaş ve Ziyaret Beylü isimli köylere de rastlanır. Ayrıca bazı zaviyelerde ibadet için “Bektaşhane”nin bulunması Dimetoka bölgesindeki erken dönem dini önderlerin Bektaşilikle ilgilerini ortaya çıkarır. Osmanlı tahrir defterleri bölgede kurulan vakıf, tekke ve zaviyelerle ilgili önemli ve belki de hiçbir kaynakta bulunamayacak bilgiler ihtiva etmektedir. Bu tahrir defterleri, 1485 ila 1574 yılları arasındaki döneme aittir. Bu çalışmada Dimetoka bölgesinde kurulmuş tekke ve zaviyeler ile onların gelir kaynakları arasında yer alan köylerden bir kısmı tahrir defterlerinden yararlanılarak incelenmiştir.