Kıraatlerle İstişhâdın Nahiv Konularının Anlaşılmasındaki Rolü (Şerhu İbn ‘Akîl Örneği)

Abstract

İslâmî ilimler tarihinde ilk istişhâd uygulamalarına Kur’ân-ı Kerim'in garîp kelimelerini tefsir etmek amacıyla başlandığı bilinmektedir. Böylece bu kavramın gelişimi için henüz erken sayılan bir dönemde Kur’ân’la istişhâd ameliyesi başlamış olmaktadır. Bu süreçten sonra dilbilimciler tarafından Kur’ân’ı Kerîm’in yanı sıra hadis ve Arap şiiriyle de istişhâdda bulunulmuştur. Özellikle gramer kurallarının temellendirilmesi için kullanılan Kur’ân kıraatleri bu anlamda çok etkili olmuştur. Buna bağlı olarak dil kurallarının tespitinde Kur’ân ve onun kıraatleriyle şâhid getirilip bu konuda onların her bakımdan birincil kaynak olarak görülmesinde hiçbir âlimin itirazı olmamıştır. Çalışmadaki amacımız, kıraatlerin nahiv konularını temellendirmesindeki rolünü ortaya koymak olduğundan dilciler arasından söz konusu ihtimamı azami derecede gösteren Bahâüddîn İbn ‘Akîl (ö. 769/1367) çalışmanın konusu olarak tercih edilmiştir. Nitekim o, Şerhu İbn ‘Akîl adlı eserinde sahih kabul edilen on kıraatin yanı sıra bunların dışında kalan ve şâz diye isimlendirilen bazı kıraatlerle de istişhâdda bulunmuştur. Çalışmamıza konu olan bu eserin pek çok yerinde nahiv kurallarının söz konusu kıraat farklılıklarıyla temellendirilmeye çalışıldığı görülmektedir. Bu kıraatlerin mahiyet itibariyle ağırlıklı olarak ‘aşere imamlarından seçilmiş olması ise İbn ‘Akîl’in sahih-şâz tasavvurunu ortaya koymaktadır. Buna göre İbn ‘Akîl’in sayısal anlamda on kıraatin dışındakileri şâz kabul ettiği söylenmelidir. Ancak söz konusu eserde İbn ‘Akîl tarafından ihticâc edilen kıraatlerden bazısının ‘aşerenin dışında kalanlardan seçilmiş olması onun dil kurallarına verdiği önemin bir nişanesi olarak kıraatler arasında ayırım yapmadığını göstermektedir.