Fuzûlî’nin Türkçesinde Ezgili Soru Cümlesi Yapıları

Abstract

Insanin temel dusunme asamalarindan biri olan sorunun, bir dil bilgisi kategorisi olarak dunyadaki butun dillerde oldugu gibi Turkcede de cesitli kullanilma bicimleri bulunmaktadir. Bunlardan biri de ezgidir (intonation). Soru ezgisi, sozlu bir iletisim sirasinda vericinin aliciya iletmek istedigi soruyu birden cok sozcukten olusan bir cumleyle dile getirirken cumle icerisindeki basta vurgu ve ton dâhil olmak uzere birden cok parcalarustu ses biriminin uyumlu birlikteligiyle gerceklesen ezgilemenin ortaya cikardigi bir parcalarustu ses birimidir. Ezgi, cagdas Turk lehcelerinde ve agizlarinda, cok yaygin ve olcunlu olmamakla birlikte soru cumlesi kurmada kullanilmaktadir. Ancak ezgili soru cumlesi uretmenin olcunlu oldugu ve hem konusma hem de yazi dilinde yaygin olarak kullanildigi tek Turk lehcesi Azerbaycan Turkcesidir. Soru ezgisi, Azerbaycan Turkcesinde soru eki ve soru sozcukleri ile birlikte soru cumlesi uretme araci olarak olcunlu ve yaygin bir bicimde kullanilmaktadir. Azerbaycan Turkcesi tarihinde, Eski Anadolu Turkcesinden itibaren cok az da olsa kullanildigi gorulen bu soru cumlesi turu 16. yuzyilda Fuzuli’den baslayarak daha yaygin olarak kullanilmaya baslamistir. Insa ettigi siir diliyle sadece Azerbaycan’in degil butun Turk dunyasinin cok onemli bir sairi olan Fuzuli’nin Turkcesinde gorulen ezgili soru cumleleri, sairin yaraticiligi ve titizligiyle kurulmus farkli yapilarda karsimiza cikmaktadir. Bu calismada, Fuzuli’nin Turkce Divan’inda kullanilan ezgili soru cumleleri, bu tur soru cumlelerinin gostergesi olan cesitli sozcuk ve yapilarin belirlenmesiyle tespit edilmis, cikarilan ornekler siniflandirilarak cesitli gruplara ayrilmis ve bu yapilarin ezgili soru cumlesine donusmesini saglayan ses ve bicim unsurlari aciklanmistir. Boylece, dil tarihlerinde sadece genel bir bilgi olarak yer alan ezgili soru cumlesi konusu, Fuzuli orneklemi uzerinden incelenmistir.