A BORDER GARRİSON BETWEEN BYZANTIUM AND TURKS IN THE TWELFTH CENTURY: PHILETA

Abstract

Orta Çağ boyunca devletler ve topluluklar arasındaki sınırları, dağlar, nehirler gibi doğal engellerin yanı sıra garnizonlar oluşturmuştur. Bu engeller ve garnizonlar, devletler ve topluluklar arasında hâkimiyet alanlarını belirlemekle birlikte ayrıca “sınır hattı” ve “sınır bölgesi” kavramlarını da doğurmuştur. Bu kavramlar, devletlerarası ve toplumsal ilişkilerde varlığını, askerî, ticarî, dinî, sosyo-ekonomik vb. boyutlarda canlı bir şekilde gösteren tanımlamayı da ifade etmektedir. Nitekim bu çalışmada mevzu bahis edilen Bizans-Türk ilişkileri çerçevesinde Phileta garnizonu da böyle bir tanımlamaya uymaktadır. 1160 yılında Dorylaion [Eskişehir] ve Aşağı Phrygia’daki Türkler üzerine sefere çıkan I. Manuel Komnenos (1143-1180)’un seferine, “misilleme” olarak Selçuklular, ilk önce “Phileta” arkasından da Laodikeia’ya saldırmışlardır. XI. yüzyılın sonu ve XII. yüzyılın başlarından itibaren Türkler’in, Pisidia, Lykia ve Karia sınırında oldukları bilinmektedir ve bu saldırı da bunun kanıtıdır. Saldırı hakkında dönem kaynaklarından sadece Ioannes Kinnamos’un Historia adlı eserinde bilgi vardır. VI. yüzyıl coğrafyacıları olan Stephanos Byzantinos ve Hierokles’in eserlerinde ise bu kent hakkında bilgi yoktur. Aynı zamanda dönem kaynaklarında da Phileta’nın, idarî, askerî ve Bizans-Türk ilişkileri çerçevesinde önemine dair detaylı bilgiler de mevcut değildir. Dolayısıyla bu kentin, lokalizasyonu ve Bizans-Türk ilişkilerine etkisiyle ilgili belirsizlik söz konusudur. Bu belirsizlik, W. M. Ramsay, S. Vryonis, J. Chalandon gibi araştırmacılar tarafından ortadan kaldırılmaya çalışılmıştır. Özellikle çalışmalarında Ramsay, Phileta’yı Phaselis ile eşleştirme gayreti içerisindedir. Yine güncel çalışmalarda da bu yerin neresi olabileceğine dair çeşitli fikirler ileri sürülmüştür. Her ne kadar Erken Bizans kaynaklarında tespit edilemese de Phileta kenti, Orta Bizans döneminin kaynaklarında karşımıza çıkmaktadır. Bu kaynaklar yorumlandığında, Phileta’nın, Lykia-Karia ve Pisidia coğrafyasının kesişim noktasında yer aldığı; özellikle bölgede idarî, askerî ve dinî bir yönetimin olduğu kanıtlanmaktadır. Dolayısıyla X. ve XII. yüzyıllar arasında Phileta’nın varlığı tespit edilebilmektedir. Orta Bizans kaynaklarının yanı sıra 2000 yılında Antalya’nın Elmalı ilçesinde yapılan kazı çalışmaları sonucunda, Elmalı’nın 5.5 km. kuzeydoğusundaki “Yarangediği” olarak adlandırılan mevkiide, Erken Bizans dönemine tarihlendirilen bir horos/sınır yazıtı bulunmuştur. Bu sınır yazıtında “Phileta” şehrinin adı mevcuttur ve bu yazıt, hem tarihî açıdan hem de konumuz açısından oldukça kıymetlidir. Bu çalışmanın amacı, XII. yüzyılın ortasında Türklerin saldırmış oldukları Phileta kentini, hem bölgede bulunan “sınır yazıtı” hem de Orta Bizans dönemi kaynaklarına göre tespit etmek ve kentin lokalizasyonuyla ilgili güncel tartışmaları değerlendirmektir. Bunun yanı sıra Phileta’ya yakın olan kentleri ve tarihî yol güzergâhlarını belirlemek ve özellikle Türk-Bizans ilişkileri çerçevesinde Phileta’nın önemini ortaya koymaktır. Bu kentin yerinin tespit edilmesi, Türklerin etkisinin ve yayılım alanının, güneybatı Anadolu bölümünde nereye kadar ulaşmış olabileceği hakkında yorum yapılabilmesine imkân tanıyacaktır.