Wyłaniająca się nowa kultura szkoły wraz z jej potencjalnymi konsekwencjami w kontekście edukacji zdalnej w czasie pandemii COVID-19?

Abstract

Pandemia COVID-19 stała się niewątpliwie katalizatorem zmian edukacyjnych na wielu różnych płaszczyznach, wśród których jednymi z najważniejszych wydają się być organizacyjne i technologiczne aspekty szkolnictwa. Uległy one bowiem poważnej transformacji, ewoluując z formuły tradycyjnej na tak zwaną formułę zdalną, znaną również jako e-learning, edukacja online czy edukacja na odległość. Celem prezentowanego studium badawczego jest przyjrzenie się dynamice funkcjonowania szkoły zdalnej w kontekście kultury szkolnej, rozumianej jako „przekonania, poglądy, postawy i relacje oraz pisane i niepisane zasady, które kształtują każdy aspekt szkoły jako instytucji [...] i społeczności” (Ward, Burke, 2004, s. 1). Głównym celem artykułu jest identyfikacja potencjalnie istotnych zmian w funkcjonowaniu instytucji szkoły ze względu na jej wirtualny charakter spowodowany pandemią. Prezentowane badania koncentrują się przede wszystkim na strategiach nauczania, rytuałach szkolnych oraz interakcjach nauczyciel – uczeń podczas nauczania zdalnego. Tło teoretyczne leżące u podstaw procesu badawczego jest dwojakie; po pierwsze, wywodzi się ono z paradygmatu pedagogiki krytycznej (Giroux, 2010, McLaren, 2005) definiującej proces uczenia się w szkole jako przedstawienie rytualne i dostarczającej kategorii analitycznych takich jak kultura szkoły, rytuały szkolne, kultura oporu i style nauczycielskie, w celu zbadania dynamiki edukacji zdalnej. Ponadto owo podejście wywodzi się z teorii strukturacji Anthony’ego Giddensa, podkreślającej znaczenie porządku, ciągłości i rutyny w świecie społecznym, umożliwiające ukazanie procesu edukacji zdalnej przez pryzmat istotnego w tym kontekście bezpieczeństwa ontologicznego (Giddens, 1984, s. 106). Wyniki badań ukazują, że funkcjonowanie „szkoły wirtualnej” w porównaniu ze „szkołą tradycyjną” w swej istocie pozostaje niezmienne ze względu na silne, długotrwałe kody kulturowe wpajane przez instytucje szkoły i w ich ramach. Wstępne wyniki analiz pozwalają domniemywać, że chociaż edukacja zdalna wymaga użycia innych narzędzi i środków dydaktycznych, w tym określonego stylu nauczania (aby robić to efektywnie), sama istota procesu nauczania, w szczególności rola nauczyciela i rola ucznia, a także relacje między nimi, pozostają takie same lub bardzo podobne. W klasie wirtualnej, podobnie jak w klasie materialnej, ocenianie i klasyfikowanie stanowią strategię nauczycieli umożliwiającą przywoływanie definicji sytuacji szkolnej, co więcej, podobnie jak ma to miejsce w klasie tradycyjnej, stają się niejednokrotnie strategią przetrwania w celu utrzymania kontroli nad grupą, służącą zachowaniu bezpieczeństwa ontologicznego w pełnieniu szkolnych ról nauczyciela i ucznia. Niemniej jednak istotny pozostaje fakt, że technologia motywuje uczniów do podążania za procesem uczenia się bardziej niż do przeciwstawiania się mu, jak to często ma miejsce w tradycyjnym środowisku szkolnym. Reasumując, sytuacja kryzysu pandemicznego pozwoliła nam, badaczom, na bardziej wyrazistą identyfikację immanentnych cech systemu edukacji, które często są o(d)porne na zmiany, nawet w tak ekstremalnych warunkach jak szerzenie się wirusa SARS-CoV-2. Dlatego też niniejsze jakościowe studium badawcze przedstawia „kontrintuicyjną” hipotezę o tym, że system edukacji nie zmieni się pomimo megatrendów, takich jak cyfryzacja, automatyzacja oraz rozwój sztucznej inteligencji, które stopniowo zdominowały współczesny, zglobalizowany świat.