ABBASİLER DÖNEMİ (H.255-270/MS.869-883) BAĞDAT’TA ZENCİ İSYANI ve ALİ B.MUHAMMED’İN ROLÜ

Abstract

Bağdat’ta Abbasiler döneminde ortaya çıkan zenci isyanı aslen beyaz olan ve Hz. Ali’nin soyundan geldiğini iddia eden Ali b.Muhammed öncülüğünde vuku bulmuştur. Aslen Zenci olmayan birinin zenci ayaklanmasında başat rol oynaması hem tarihsellik bağlamında toplum-içi güç mücadelesine en güzel örnek, hem de dönemin Bağdat kozmopolitiğinde Afrika etnik grubunun bu güç mücadelesindeki edilgen rolü anlamak açısında önemli bir referanstır. H.255/M.869’lu yıllarda, insan gücene ihtiyaçtan dolayı Basra ve çevresindeki bataklık ve çiftliklerde çalışması için getirilen Zencilerin ayaklandırması sadece bulunduğu muhitte kalmamış kısa sürede Samerra, Bağdat, Güney Irak ve diğer ülkelere sıçramıştır. Zenci köleleri ayaklandırarak Abbasilere askeri ve maki külfet oluşturan Ali B. Muhammed, Abbasilerin parçalanması ve güney bölgelerin eski ihtişamlı dönemlerin sona ermesinde temel aktör olmuştur. Bağdat’ı güvenlik açısından sıkıntıya koyan isyancı Zenciler ve bu ayaklanma başat konumda olan lider Ali b.Muhammed, kendi hâkimiyetini inşa etme girişimi başarısız olmuş ve Ali’nin öldürülmesi ile ayaklanma H.270/M.883’te son bulmuştur. Çetin geçen mücadeleler son bulsa da isyanın yaşandığı bölgeler; bölge halkı, yönetimi, ticari faaliyetleri, askeri ve ekonomik yapısı olumsuz etkilenmiştir. Bu çalışmanın temel amaçlarındandır. Bu çalışma, Ali b.Muhammed’in yazdığı şiirler, dini motif ve sembolleri kullanarak Zenci ayaklanmasını organize etmesin altında yatan saikleri anlamak ve isyanın tarihsel retrospektifi, ortaya çıkartan faktörleri mercek altına almayı amaçlamaktadır. Dışarıdan bölgeye gelmiş bir lider olarak Zencileri ayaklanmasında başat rol oynayan Ali b.Muhammed’in Abbasi halifesi zayıflatma girişimi nihai hedefine ulaşamasa da, önemli oranda bölge istikrarını etkilemiştir. Bu makalenin sonuçlarından biri de, bir liderin (Ali b.Muhammed) aynı etnik kökenden olmamasına rağmen, kendi menfaati için merkezi otoritenin boşluklarını doldurarak ve insanların ırksal nefretini yönlendirerek bir toplum kitlesini yönetebileceği gerçeğidir.