Ahmed El Eflaki’nin Menâkıbü’l-Arifin Adlı Eserine Göre Mevlevilik-Ahilik-Bektaşilik İlişkisi

Abstract

Şemseddîn Ahmed El Eflâkî tarafından kaleme alınan Menâkıbu’l-Ârifin adlı eser 10 bölümden oluşmakla birlikte Mevlâna ile çevresindekilerin hayatları anlatılmakta olup, yazarın 36 yıllık çalışmalarının sonucunda ortaya çıkmıştır. XIII. asır ve sonrası tasavvuf kültüründe Hz. Ali’ye dair müşterek tasavvurların varlığı, Ekberîlik, Ahîlik, Bektaşîlik, Kâdirîlik, Mevlevîlik, Halvetîlik, Bayramîlik vb. yapılarda ilmi araştırmalarla ortaya konulmuştur Bu durum, bu kültür çevresinde, Hz. Ali ve Ehl-i Beyt tasavvurunun mezhep kaygısı ötesinde bir gerçeklikle ifadesini bulduğunu gösterir. Muhtevalarındaki değişik çerçevelere karşın “Ehl-i Beyt” ve “On iki imam” muhabbeti, mevzumuz olan Bektaşilik–Mevlevilik ve onların metinlerinde önemli ve ortak bir temadır. Mevlâna ve Hacı Bektaş Velî zamanında, henüz Safevîlik manasında siyasî veya ideolojik bir kimlik kazanmamış bulunan Ehl-i Beyt taraftarlığı Hacı Bektaşi Velî ve müritleri arasında olduğu kadar, Hz. Mevlâna ve müritleri arasında da yaygındır. Mesnevî’de, Divan-ı Kebir’de ve Rubaîler’de başta Hz. Alî, Hz. Hasan ve Hz. Hüseyin olmak üzere imamları metheden; buna karşılık Muaviye ile özellikle Yezid’i de kınayan mısralar oldukça fazladır. Nur-ı Muhammedî anlayışının her iki yapıda da görüldüğü ve hatta XVI. asırda Şii/Kızılbaş etkisiyle her iki yolda da etkilenmelerin olduğu bazı araştırmalarda ifade edilip Ahilik ve Bektaşilikteki erkân ve âdâb hususiyetleri büyük oranda benzeşmekte, hatta çoğu ritüeller aynen örtüşmektedir. Ahiliğin en önemli ritüellerinden olan “bel bağlama”, yani “şed kuşanma” konusu, İmam Cafer Buyruğu’nda önemli bir yer işgal etmektedir. Bu çalışma ile XIII-XVI. yüzyıl arasındaki Türk siyasi tarihinin şekillenmesinde Bektaşilik, Ahilik ve Mevleviliğin benzerlikleri ve farklılıkları Menâkıbu’l- Ârifin adlı esere göre anlatılmıştır.