KIRGIZİSTAN’DA BİR MEMORAT ÖRNEĞİ "ALBASTI" VE FEMİNİST BAKIŞ AÇISI

Abstract

Hemen hemen tüm toplumlarda uyku esnasında insana huzursuzluk verdiğine inanılan tuhaf varlıklarla ilgili hikâyeler anlatılmaktadır. Bir dış kuvvet tarafından baskıya maruz kalan insanlar her şeyin farkında olmakla birlikte hiçbir şey yapamamaktan şikâyet etmektedirler. Bazen de bazı tuhaf sesler duyup tuhaf görüntüler görüp onlarla iletişime girmektedirler. Bunlardan birinin Türk halklarındaki genel adı "Albastı"dır. Bu tip halk inanışlarına memorat denmektedir. Memoratlar insanların günlük hayatlarını etkileyen günlük hayatla ilgili sözlü ve korkutucu anlatımlardır. Bu hikâyelerin kökeni ve kaynağı doğaüstü varlıklardır. Olaylar anlatıcının kişisel katkılarıyla güçlenir ki bunun nedeni olarak da insanoğlunun bazı olaylar karşısında mantıklı ve gerçekçi bir yaklaşım sergileyememesi gösterilebilir. Bu öyküler genelde korkutucu ve yasaklayıcı hikâyeler olup mitolojik dayanakları olan sözlü anlatılardır. Buradaki amaç özellikle genç nesillere kapalı yoldan öğütler verip onları eğitmektir. Memoratlarda olağanüstü varlıklar genelde; cinler, ruhlar, şeytan ve insanda korku duygusunun peyda olmasını sağlayan varlıklardır. Bu varlıkların evin içinde bazen tuhaf sesler çıkardığına da inanılmaktadır. Genelde uyku ile uyanıklık arasında nefes alışveriş ile ilişkili olduğu düşünülen uyku esnasında adeta felç geçirmişçesine kişinin hareket etmesini engelleyen ve Kırgızlar arasında "Albastı" olarak adlandırılan bu varlıkla ilgili birçok hikâye anlatılagelmektedir. Tıpkı yukarıda bahsedildiği gibi insana uyku anında gelen bu mitolojik varlık insanı boğmaya çalışır. O esnada "dumana benzeyen mahluk beni tuttu.", "Şeytanın azabından Allah’a sığınırım" diyerek boğucu ve ıslık çalan bu varlığın uzaklaştırıldığına inanılır. Dinin de etkisiyle kişiler dualar, sureler hatta ayetler okuyarak ve muska yaptırarak bu varlıklardan kurtulmaya çalıştığı gibi "ardıç" yakıp tütsüleme yaparak da kötü ruhlardan evler, iş yerleri hatta pazar gibi açık alanları bile arındırmaya çalışırlar. Kırgızlarda Albastı doğaüstü güçlere inanmayan inanların bile uykusunda yakalanmış olduğu tabiat üstü bir varlıktık. Genelde çirkin bir kadın siluetinde ortaya çıkması ve kadınının şeytanla özdeşleştirilmesi sebebiyle Bişkek’teki feminist gençler bu duruma tepki göstermektedirler. Bunun nedeni olarak da ataerkil toplumun kadını küçümsemesi, ona belirli rolleri biçmesini göstermektedirler.